Ngẫu Hứng - Nguyễn Du

偶興     阮攸          Ngẫu Hứng - Nguyễn Du

三月春時長豆苗，        Tam nguyệt xuân thời trưởng đậu miêu,

黃狐肥滿白狐驍。        Hoàng hồ phì mãn bạch hồ kiêu.

主人在旅不歸去，        Chủ nhân tại lữ bất quy khứ,

可惜鴻山屬晚樵。        Khả tích Hồng Sơn thuộc vãn tiều.

蘆花初白菊初黃，        Lô hoa sơ bạch, cúc sơ hoàng,

千里鄉心夜共長。        Thiên lý hương tâm dạ cộng trường.

強起推窗望明月，        Cưỡng khởi thôi song vọng minh nguyệt,

綠陰重疊不遺光。        Lục âm trùng điệp bất di quang.

一帶芭蕉綠覆階，        Nhất đới ba tiêu lục phúc giai,

半間煙火雜塵埃。        Bán gian yên hoả tạp trần ai.

可憐庭草芟除盡，        Khả liên đình thảo sam trừ tận,

他日春風何處來。        Tha nhật xuân phong hà xứ lai?

故鄉亢旱久妨農，        Cố hương kháng hạn cửu phương nông,

十口孩兒菜色同。        Thập khẩu hài nhi thái sắc đồng.

譬似蓴鱸最關切，        Thí tự thuần lô tối quan thiết,

懷歸原不待秋風。        Hoài quy nguyên bất đãi thu phong.

有一人焉良可哀，        Hữu nhất nhân yên lương khả ai,

破衣殘笠色如灰。        Phá y tàn lạp sắc như hôi.

避人但覓道傍走，        Tỵ nhân đản mịch đạo bàng tẩu,

知是升龍城裏來。        Tri thị Thăng Long thành lý lai.

Chú Thích

1-(Trong bài này tác gỉa nói về lòng nhớ quê hương của người  sống xa xứ. Bình luận gia Hồ Đắc Duy cho rằng ông cũng ngụ ý thương nhớ ngưòi tình cũ là nữ sĩ Hồ Xuân Hương vì trong 4 đoạn thơ liên tiếp ông dùng chữ Xuân, Hương, Xuân Hương)

2- Miêu  苗= cây cỏ mới mọc, đậu miêu  豆苗= mầm đậu non

3- Kiêu 驍 = nhanh nhẹn, mạnh khỏe.

Cáo vàng cáo trắng: Lấy chữ từ bài Đồng Cốc Thất Ca  同谷七歌  của Đỗ Phủ. Đoạn thứ 5其 五có câu:  Hoàng hao cổ thành vân bất khai, bạch hồ khiêu lương hoàng hồ lập 黃蒿古城雲不開，白狐跳梁黃狐立 = Cỏ hoàng hao ở cổ thành dầy đặc, cáo trắng nhẩy nhót còn cáo vàng thì đứng.Chỉ cảnh hoang dã. Trong bài thi ca này Đỗ Phủ nói về lòng nhớ quê của mình khi đang sống xa xứ.

4- Hồng sơn 鴻山 = núi Hồng Lĩnh鴻嶺.

5- Di  遺 = rơi mất, để lại, bỏ sót…

6- Phúc覆 = dối trá, lại nữa, nghiêng đổ, trả lời, che trùm, núp.

7- Giai 階  = thềm nhà, bệ.

8- Không có cỏ cho gió xuân thổi phơi phới nữa.

9- Kháng 亢 = 1. cao, 2. quá như kháng hạn 亢旱 = nắng quá. Một âm khác là cang = cái cổ như: ách kỳ cang  扼其亢= bóp cổ nó.

10- Phương 妨 = hại, làm hại, trở ngại.

11- Thuần lô 蓴鱸 : lấy chữ từ thành ngữ “Thuần lô chi tư蓴鱸 之思“ = ý nhớ nhà, nhớ quê hương”. Theo sách đời Tấn晉書, Trương Hàn truyện  張翰傳chép rằng Trương Hàn thấy gió thu tới, nhớ canh rau thuần, thịt cá lô ở quê hương bèn từ quan về quê)

(Chữ Thuần 蓴 chỉ 1 loại rau mọc dưới nước, Hán Việt Tự Điển dịch là rau dút, rau súng. Cuốn Tam Thiên Tự của tác gỉa Đoàn Trung Còn dịch là rau thuần.  Theo Bách Khoa Từ Điển Hoa ngữ, rau này có tên khoa học là brasenia schreberi, Cabombaceae. Trong thành ngữ này, chữ thuần, mandarin = “chún”蓴 hay 蒓 đã được dùng. Một số trang mạng hoa văn đã dùng lẫn lộn 2 chữ thuần thái 蓴菜 và bạc(?) thái蒪菜. Không rõ nguyên nhân. Chúng ta chỉ dựa theo những tài liệu đáng tin cậy mà dùng chữ thuần蓴 hay  蒓 trong thành ngữ “Thuần lô chi tư” mà thôi. Dùng chữ 蒪, tiếng mandarin phát âm là “pò”, để thay thế chữ thuần蓴 tiếng mandarin đọc là “chún”, là  không đúng),

12- Cá  Lô 鱸 là 1 loại cá có tên khoa học là Perca fluviatilis, Percidae. Tam Thiên Tự của tác gỉa Đoàn Trung Còn dịch là cá “rìa”. Có người dịch là cá “vược”)

13- Yên 焉 =  Hà 何 sao, đâu, sao có thể thế được..

14- Lương  = Đẹp, tốt, rất. Lương khả ai   = rất đáng thương, rất đáng buồn. Trong bài Bắc Phong hành 北風行của tác gỉa Lý bạch李白có câu: Ỷ môn vọng  hành nhân, Niệm quân Trường thành khổ hàn lương khả ai   倚門望行人，念君長城苦寒良可哀 = Tựa cửa nhìn người qua lại, Nghĩ chàng ở Truờng thành khổ lạnh rất đáng thương.

Dịch Nghĩa: 

Ngẫu Hứng của Nguyễn Du

  

Tháng 3 mùa xuân đậu non mọc,

Cáo vàng béo mập, cáo trắng nhanh mạnh. 

Chủ nhân đi xa không về,

Đáng tiếc buổi chiều núi Hồng Lĩnh thuộc về bác tiều phu. 

Hoa lau mới trắng, cúc mới vàng,

Thiên lý lòng quê cùng chung đêm dài.

Cố trỗi dậy đẩy cửa sổ xem trăng sáng,

Bóng xanh trùng điệp không lọt ánh sáng. 

Một dãy chuối xanh phủ kín thềm 

Nửa gian (bếp) lửa khói hỗn tạp bụi bặm.

Đáng thương đám cỏ trong sân đã bị cắt trụi,

Ngày sau gió xuân tới thổi chỗ nào.  

Cố hương quá hạn hán từ lâu đã hại nhà nông,

Mười miệng trẻ con cùng mầu với rau.

Ví như quan thiết tới rau thuần cá lô,

Thì muốn về quê không cần chờ tới gió thu.

Có một người sao rất đáng thương,

Áo rách, nón rách, sắc mặt như tro.

Tránh người khác thà tìm vào lề đương mà đi,

Biết đó là người từ thành Thăng Long lại. 

Tạm Dịch:

Ngẫu Hứng

Xuân tiết tháng ba mọc đậu non,

Khỏe nhanh cáo trắng cáo vàng tròn.

Chủ nhân đi vắng không về đến,

Chiều xuống tiều phu chiếm núi Hồng.

Lau trắng đơm bông cúc mới vàng,

Lòng quê ngàn dặm giữa đêm trường.

Đẩy song gượng dậy nhìn trăng sáng,

Cây lá trùng trùng che ánh quang.

Một dẫy chuối xanh trùm bệ cũ,

Nửa gian lửa khói bụi tràn lan.

Đáng thương cỏ vườn nay trơ trụi,

Mai mốt nơi nào vờn gió xuân?

Cố hương hạn hán hại nông tang,

Mười miệng trẻ, mầu rau võ vàng.

Nếu ý thuần lô quan thiết lắm,

Muốn về nào đợi gió thu sang.

Có một người trông rất đáng thương,

Sắc tro nón rách áo tàn bươm.

Tránh đường khép nép bên lề bước,

Từ chốn Thăng Long về viễn phương.

  

HHD     2-20-2015