Vĩnh Ngộ Nhạc - Tô Thức

永 遇 樂 - 蘇 軾  Vĩnh Ngộ Nhạc – Tô Thức

彭城夜宿燕子樓，夢盼盼，因作此詞。

Bành thành dạ túc yến tử lâu, mộng phán phán, nhân tác thử từ.

 

明月如霜，                 Minh nguyệt như sương,

好風如水，                 Hảo phong như thủy,

清景無限。                 Thanh cảnh vô hạn.

曲港跳魚，                 Khúc cảng khiêu ngư,

圓荷瀉露，                 Viên hà tả lộ,

寂寞無人見。             Tịch mịch vô nhân kiến.

紞如三鼓，                 Đản như tam cổ,

鏗然一葉，                 Khanh nhiên nhất diệp,

黯黯夢雲驚斷。         Ảm ảm mộng vân kinh đoạn.

夜茫茫，重尋無處，Dạ mang mang,  Trùng tầm vô xứ,

覺來小園行遍。         Giác lai tiểu viên hành biến.

 

天涯倦客，                 Thiên nhai quyện khách,

山中歸路，                 Sơn trung quy lộ,

望斷故園心眼。         Vọng đoạn cố viên tâm nhãn.

燕子樓空，                 Yến tử lâu không,

佳人何在，                 Giai nhân hà tại,

空鎖樓中燕。             Không tỏa lâu trung yến.

古今如夢，                 Cổ kim như mộng,

何曾夢覺，                 Hà tằng mộng giác,

但有舊歡新怨。         Đản hữu cựu hoan tân oán.

異時對，黃樓夜景，Dị thời đối, Hoàng lâu dạ cảnh,

爲餘浩嘆。                 Vi dư hạo thán.

 

Chú Thích

1- Vĩnh ngộ nhạc永遇樂: tên từ điệu. Nguyên từ này có cả bình vận và trắc vận. Từ thời Bắc Tống xuất hiện trắc vận. Đến thời Nam Tống thì lại có bình vận. Trong cuốn từ điển "Cổ đại Hán ngữ từ điển古代汉语词典" phiên âm từ điệu" 永遇樂 " là "Vĩnh Ngộ Lạc". Nhưng trong cuốn sách "Từ Bài Thích lệ 词牌释例" thì khẳng định chữ " 永遇樂 " phải phiên âm là Vĩnh Ngộ Nhạc vì có liên quan đến nhạc khúc.

Bài này có 104 chữ, đoạn trước và đoạn sau đều có 11 câu, 4 trắc vận. Cách luật:

 

X T B B cú

X B X T cú

X X B T vận

X T B B cú

X B X T cú

X T B B T vận

X B X T cú

X B X T cú

X T X B X T vận

X B X, B B X T cú

X X T X B T vận

 

X B X T cú

X X X T cú

X T X B B T cú

X T B B cú

X B X T cú

X T B B T vận

X B X T cú

X X X T cú

X T X B B T vận

X B X, X X X T cú

X B T T vận

 

2- Bành thành彭城: ngày nay là thị trấn Từ Châu徐州, thuộc tỉnh Giang Tô江蘇, TH.

3- Yến tử lâu燕子樓: căn lầu nhỏ do thượng thư Trương Kiến Phong尚書張建封 vào đời Đường, cho xây cất trong dinh của ông ở Từ Châu để tặng người ca nữ yêu mến là Quan Phán Phán關盼盼. Có thuyết khác nói chính người con trai của quan thượng thư là Trương Âm張愔 mới là chủ nhân của nàng Phán Phán. Sau khi Kiến Phong mất, nàng ở vậy không lấy ai, sống một mình trong yến tử lâu cho đến cuối đời.

4- Phán Phán盼盼: tên người ca nữ Quan Phán Phán關盼盼.

5- Minh nguyệt như sương: Đêm trăng sáng, mặt đất như phủ một lớp sương. Mượn ý câu thơ của Lý Bạch:

 

“床前看月光，Sàng tiền khán nguyệt quang, Trước giường nhìn ánh trăng”,

“疑是地上霜。Nghi thị địa thượng sương. Nghi là sương trên mặt đất”.

 

6- Khúc cảng khiêu ngư 曲港跳魚: Bến cảng khúc khuỷu, cá nhẩy.

7- Viên hà tả lộ 圓荷瀉露: sương móc đổ trên lá sen tròn.

8- Đản như 紞如: tiếng đánh trống.

9- Tam cổ 三鼓: = tam canh 三更: canh 3.

10- Khanh nhiên 鏗然: hình dung âm hưởng thanh thúy.

11- Ảm ảm 黯黯: mờ ám.

12- Mộng vân 夢雲: nằm mộng thấy thần nữ Triêu Vân 朝雲. Theo bài Cao đường phú 高唐賦 của Tống Ngọc 宋玉 đời Chiến Quốc thì vua Sở du hành núi Vu Sơn, nằm mộng thấy thần nữ đến làm bạn. Sau này có người hiếu sự lập miếu thờ ở núi Vu Sơn, gọi vị thần nữ này là “Triêu Vân”. Ở đây chữ “Vân 雲” ám chỉ nàng Phán Phán 盼盼.

13- Kinh đoạn驚斷: kinh tỉnh.

14- Mang mang茫茫: mịt mùng.

15- Trùng tầm重尋: tìm lại lần nữa.

16- Hành biến行遍: đi khắp.

17- Quyện khách倦客: người khách mệt mỏi.

18- Sơn trung quy lộ 山中歸路= sơn trung đích quy lộ山中的歸路: đường về trong núi. Có thể hiểu “Sơn trung = Trong núi” là điểm đến và câu thơ ám chỉ “Tìm về quy ẩn nơi sơn dã”. Cũng có người chỉ diễn tả đơn giản là “Khán na sơn trung đích quy lộ看那山中的歸路= Hãy nhìn con đường về trong núi”.

19- Vọng đoạn望斷: hết sức nhìn xuyên qua cho đến cuối tầm mắt.

20- Cố viên故園: vườn cũ, chỉ cố hương.

21- Tâm nhãn心眼: tâm nguyện.

22- Cựu hoan tân oán舊歡新怨: những chuyện vui xưa trong quá khứ và những điều buồn rắc rối mới.

23- Dị thời異時: thời khác, lúc khác (ý nói ngày sau).

24- Hoàng lâu黃樓: căn lầu trên cổng thành phía đông của thành Từ Châu徐州 do Tô Thức xây dựng.

25- Hạo thán浩嘆: thở dài.

 

Dịch Nghĩa

Ghi chú của tác giả: Đêm ngủ ở Yến Tử Lâu trong Bành Thành, mơ thấy nàng Phán Phán, do đó làm bài từ này.

 

Đêm trăng sáng, mặt đất như phủ một lớp sương.

Gió mát cũng như nước,

Cảnh trong sáng vô hạn.

Bến cảng cong cong khúc khuỷu, cá nhẩy lên khỏi mặt nước,

Sương phủ trên lá sen tròn trịa,

Tịch mịch không ai thấy (hoặc là vắng vẻ không có người).

Tiếng trống canh ba.

Một tiếng lá rơi,

Giấc u mộng gặp người đẹp bị kinh động tỉnh lại.

Đêm mịt mùng, không còn tìm thấy người trong mộng lần nữa.

Sau khi tỉnh lại, đi dạo khắp khu vườn nhỏ.

 

Người khách mệt mỏi ở nơi chân trời,

Con đường về (quy ẩn) trong núi,

Nhìn thật xa nơi cố hương, có tâm nguyện (về quê)

Yến tử lâu vắng không,

Giai nhân nơi đâu,

Chỉ có chim yến (sống) trong lầu.

Chuyện cổ kim chỉ như giấc mộng,

(Có mấy ai) đã từng tỉnh mộng.

Chỉ có quá khứ vui buồn (triền miên trong tâm tư),

Người đời sau, có ai đối với cảnh đêm nơi “Hoàng lâu” (chỗ tôi đang làm việc),

Vì tôi mà than thở (cho cuộc đời biến đổi).

 

Phỏng Dịch

1 Vĩnh Ngộ Nhạc - Mơ Gặp Người Xưa

 

Trăng sáng như sương,

Gió thu như nước,

Cảnh đẹp vô hạn.

Cá nhảy bờ sông,

Lá sen sương đọng.

Lặng lẽ không ai bạn.

Canh ba tiếng trống,

Chiếc lá vang nhẹ,

Tỉnh mộng mơ màng ảm đạm.

Đêm miên man, tìm nàng đâu nữa.

Khắp vườn dạo bước lan mạn.

 

Chân trời gối mỏi.

Lối về trong núi.

Nhìn suốt quê xưa tâm nguyện.

Yến Tử lâu không,

Giai nhân vắng bóng.

Còn đó đôi chim yến.

Cổ kim như mộng,

Mấy ai mộng tỉnh,

Buồn mới vui xưa vây loạn.

Nào ai đó, Hoàng lâu đêm tối,

Vì ta oán thán.

 

2 Mơ Gặp Người Xưa

Đêm về trăng sáng như sương,

Gió thu như nước phố phường đẹp xinh.

Bờ sông cá nhẩy linh tinh,

Lá sen sương đọng một mình đêm thanh.

Thoảng như tiếng trống ba canh.

Bỗng nhiên chiếc lá lìa cành nhẹ vang.

Giật mình tàn mộng mơ màng,

Tìm đâu đêm vắng bóng nàng ca nương.

Tỉnh ra dạo bước khắp vườn,

 

Chân trời lữ khách đoạn trường nhớ quê,

Hoang sơn thăm thẳm đường về,

Cố hương trông suốt khắc ghi nỗi sầu.  

Giai nhân nay đã về đâu,

Quẩn quanh chim yến trong lầu các xưa.

Cổ kim vốn chỉ giấc mơ,

Mấy người tỉnh mộng bên bờ trần ai.

Vui xưa oán mới tràn đầy.

Lầu vàng dạ cảnh những ngày về sau,

Có ai than thở đôi câu?

HHD 02-2021