Tô Mạc Già - Phạm Trọng Yêm

Tác giả: Phạm Trọng Yêm (989-1052):

Cha mất sớm, đậu tiến sĩ đời Tống Chân Tông. Cuộc đời hoạn lộ tuy có thăng trầm nhưng vẫn ở mức trung bình. Ông không phải là đại từ gia của đời nhà Tống nhưng cũng để lại vài bài từ bất hủ tả nỗi niềm lữ thứ, tha hương nơi biên tái. Ba chữ bích vân thiên được nữ sĩ Quỳnh Dao mượn đặt tên cho một cuốn tiểu thuyết nói về cuộc tình tay ba của cô giáo và học trò lấy chung một chồng.

蘇幕遮    -   范仲淹  Tô Mạc Già   -  Phạm Trọng Yêm

碧雲天,                         Bích vân thiên,

黃葉地                          Hoàng diệp địa.

秋色連波,                    Thu sắc liên ba,

波上寒煙翠                 Ba thượng hàn yên thúy.

山映斜陽天接水         Sơn ánh tà dương thiên tiếp thủy.

芳草無情,                    Phương thảo vô tình,

更在斜陽外                 Cánh tại tà dương ngoại.

 

黯 鄉魂,                       Ảm hương hồn,

追旅思                          Truy lữ tứ.

夜夜除非,                    Dạ dạ trừ phi,

好夢留人睡                 Hảo mộng lưu nhân thụy.

明月樓高休獨倚         Minh nguyệt lâu cao hưu độc ỷ.

酒入愁腸,                    Tửu nhập sầu trường,

化作相思淚                 Hoá tác tương tư lệ.

Chú Thích

1- Từ điệu Tô mạc già 苏幕遮 gồm 62 chữ, chia làm 2 đoạn, tổng cộng 8 trắc vận:

T  B  B,  B  T  T vận

X  T  B  B,  X  T  B  B  T vận

X  T  X  B  B  T  T vận

X  T  B  B,  X  T  B  B  T vận

T  B  B,  B  T  T vận

X  T  B  B,  X  T  B  B  T vận

X  T  X  B  B  T  T vận

X  T  B  B,  X  T  B  B  T vận

X = bất luận; T = trắc thanh; B = bình thanh.

2- Hương hồn 鄉魂: hồn quê, lòng tưởng nhớ quê hương.

3- Ảm 黯: hình dung tâm tình ưu uất. 

4- Ảm hương hồn 黯鄉魂: tưởng nhớ quê hương mà tâm  tình ưu uất. Do bài "Biệt phú 别赋"  của Giang yêm 江淹: "Ảm nhiên tiêu hồn giả, Duy biệt nhi dĩ hỷ 黯然销魂者，唯别而已矣: Điều làm cho tâm tình người buồn bã, mất hồn lạc phách thì chỉ có biệt ly vậy".

5- Truy 追: truy tùy: quấn quit, theo nhau. 

6- Tứ 思: tình hoài, tình cảm ôm ấp trong lòng. 

7- Truy lữ tứ 追旅思: tâm tình khi lữ hành xa nhà cứ quấn quít mãi.

Dịch nghĩa

Trời mây biếc, Đất lá vàng

Màu thu liền sóng, Trên sóng khói lạnh xanh xanh

Núi ánh nắng tà, trời nối liền nước.

Cỏ thơm vô tình, Lại ở ngoài nắng xế.

Tê tái hồn quê, Nhớ niềm lữ thứ

Tối tối ngoài ra, Mộng đẹp lưu người ngủ

Trăng sáng lầu cao, thôi chớ tựa (lan can).

Rượu vào lòng buồn, Hoá thành giọt lệ tương tư.

Phỏng dịch

Hồn Quê Lữ Thứ

Trời mây biếc, 

Đất lá vàng.

Màu thu liền sóng, 

Khói lạnh như sương.

Nắng chiều rọi núi trời liền nước,

Phương thảo vô tình tránh bóng dương.

Tê tái hồn quê buồn lữ thứ,

Đêm về mộng đẹp gợi niềm thương

Lầu cao vằng vặc ánh trăng trong,

Chán cảnh cô đơn ngồi tựa song.

Chén rượu thấm sâu sầu ảm đạm,

Tương tư giọt lệ xót xa lòng.

HHD 12-2012

Bản dịch của Tịnh Phan

Hồn Quê Lữ Thứ

Trên trời mây biếc lững lờ

Dưới đất từng chiêc hững hờ lá khô.

Màu thu liền sóng nhấp nhô

Tỏa làn khói lạnh xanh mờ xa xa.

Đầu non còn ánh nắng tà

Trời cao liền biển sơn hà u minh.

Cỏ thơm rảo bước vô tình

Tránh chi nắng xế lòng mình bâng khuâng!

Tê tái hồn quê cũ

Niềm lữ thứ nao nao

Đêm đêm mơ mộng đẹp

Trăng soi sáng lầu cao.

Rượu sầu môi khẽ nhấp

Lệ tương tư tuôn trào.

Tịnh Phan phỏng dịch

01-01-2013

Bản Dịch của Lộc Bắc

Tô mạc già – Phạm Trọng Yêm 

1-
Xanh mây trời 
Vàng lá đất 
Sóng liền sắc thu 
Trên sóng khói lạnh biếc 
Núi ánh dương tà trời tiếp nước 
Cỏ thơm vô tình
Vươn qua vùng nắng tắt 

Buồn nhớ nhà 
Đeo không dứt 
Hằng đêm trừ phi 
Mộng đẹp thời yên giấc 
Trăng sáng đừng dựa hiên lầu gác 
Rượu nhập sầu vương 
Tương tư hóa thành hạt. 


2-

Xanh mây trời, vàng phai lá đất

Sóng sắc thu, khói biếc dương tà

Núi tiếp nước, cỏ phôi pha

Vươn qua nắng tắt, nhà nhà thức khuya

 

Sầu lữ thứ, nhớ làng quê

Chỉ yên giấc ngủ trừ khi mộng lành

Sáng trăng đừng dựa lầu xanh

Sầu vương giọt rượu hóa thành tương tư!

Lộc Bắc Jul2018