Cổ tòng quân hành - Lý Kỳ

古從軍行   李頎  Cổ tòng quân hành  -  Lý Kỳ

 

白日登山望烽火，Bạch nhật đăng sơn vọng phong hoả,

黃昏飲馬傍交河。Hoàng hôn ẩm mã bàng Giao Hà.

行人刁斗風沙暗，Hành nhân điêu đẩu phong sa ám,

公主琵琶幽怨多。Công chúa tỳ bà u oán đa.

 

野營萬里無城郭，Dã doanh vạn lý vô thành quách,

雨雪紛紛連大漠。Vũ tuyết phân phân liên đại mạc.

胡鴈哀鳴夜夜飛，Hồ nhạn ai minh dạ dạ phi,

胡兒眼淚雙雙落。Hồ nhi nhãn lệ song song lạc.

 

聞道玉門猶被遮，Văn đạo Ngọc Môn do bị già,

應將性命逐輕車。Ứng tương tính mệnh trục khinh xa.

年年戰骨埋荒外，Niên niên chiến cốt mai hoang ngoại,

空見蒲桃入漢家。Không kiến bồ đào nhập Hán gia.

Chú Thích

1. Phong hỏa 烽火: chỗ đốt lửa khói làm hiệu. Ban ngày đốt khói, ban đêm đốt lửa.

2, Ẩm mã 飲馬: cho ngựa uống nước.

3. Giao Hà 交河: thành cổ Giao Hà ở Tân Cương. Không thể tìm thấy con sông nào có tên là Giao hà ở Tân Cương. Cả nước TH chỉ có 1 con sông tên là Giao hà 蛟河 ở tỉnh Cát Lâm. Hoặc giả tác giả muốn dùng chữ Giao Hà này để ám chỉ 1 dòng nước.

4. Hành nhân 行人: người ra trận.

5. Điêu đấu 刁斗: dụng cụ bằng đồng, ban ngày dùng nấu cơm, ban đêm gõ để tuần canh.

6. Công chúa tỳ bà 公主琵琶: công chúa Tế Quân 細君, con của Giang Đô Vương Lưu Kiến 江都王劉建, bị vua Hán Võ Đế 漢武帝 gả cho Ô Tôn Quốc Vương 烏孫國王 ở Tây Vực 西域. Khi đi đường vua sai gẩy đàn tỳ bà để giải khuây công chúa.

7. Dã doanh 野營: doanh trại ở nơi hoang dã. Bản khác chép Dã vân 野 雲.  = mây mù ở nơi hoang dã.

8. Hồ Nhi 胡兒: chỉ người nước Hồ hay lính nước Hồ.

9. Văn đạo 聞道:  nghe nói. Vua Hán Võ Đế 漢武帝s ai tướng quân Lý Quảng Lợi 李廣利 đi chinh phạt nước Đại Uyên大宛, Tân Cương. Tướng Lý thấy chiến tranh bất lợi bèn dâng sớ xin bãi binh. Hán đế giận quá, sai sứ đến ngăn trở Ngọc Môn quan và hạ lệnh chém những binh sĩ nào dám lui vào trong cổng Ngọc Môn.

10. Ngọc môn 玉門：tức Ngọc Môn Quan 玉門關, thông Trung Quốc với Tây Vực 西域, thuộc tỉnh Cam Túc ngày nay.

11. Già 遮: ngăn cách, che khuất.

12.Trục 逐 = truy tùy 追随, đuổi theo, đi theo.

13. Khinh xa 輕車: thứ xe làm bằng vật liệu nhẹ của binh sĩ lúc ra trận.

14. Bồ đào 蒲桃: tức bồ đào 葡萄, cây nho. Hán đế chinh phạt ở nước Đại Uyên, Tân Cương 4 năm. Sau đồng ý cho Đại Uyên 大宛 được hàng năm triều cống ngựa, cây nho để trồng ở Trung Nguyên... mới chịu bãi binh.

 

Dịch nghĩa

Bài thơ Cổ Tùng Hành Quân của Lý Kỳ. 

Ban ngày lên núi nhìn khói lửa báo hiệu,
Hoàng hôn thì cho ngựa uống nước ở ven biên thành Giao Hà.
Người lính nghe tiếng mõ khua trong gió cát mịt mờ.
U oán như  tiếng đàn tỳ bà của công chúa.

Doanh trại ở nơi hoang dã nghìn dặm không có thành quách.
Mưa tuyết phơi phới  phủ khắp miền sa mạc.
Chim nhạn đất Hồ kêu buồn bã đêm đêm bay qua,
Người đất Hồ mắt lệ chảy hai hàng. 

Nghe nói ải Ngọc Môn quan đã bị ngăn trở.
Nên phải đem tính mạng đi theo xe chiến tranh.
Hằng năm xương tử sĩ vẫn chôn vùi nơi hoang dã,
Chỉ thấy những cây nho đem về cho nhà Hán

Phỏng Dịch

(1)Cổ Tùng Quân

Sáng ngày lên núi xem phong hỏa,

Tối dắt ngựa về uống nước sông.

Tiếng mõ hành nhân mờ gió cát,

Tỳ bà, công chúa nghe buồn lòng.

Quân dinh vạn dặm không thành quách,

Phơi phới tuyết mưa sa mạc bay.

Hồ nhạn đêm đêm kêu thảm thiết,

Lính Hồ mắt lệ hai hàng rơi.

Nghe nói Ngọc Môn còn bị cản,

Quyết đem sinh mệnh tràn xông pha.

Năm năm chiến cốt vùi hoang địa,

Chỉ thấy bồ đào cống Hán gia.

(2)Cổ Tùng Quân

Lên núi cao ngày xem tin lửa,

hoàng hôn về cho ngựa uống no.

Người đi gió cát mịt mờ,

Mõ thanh u oán tỳ bà buồn tênh.

Không thành quách quân dinh bát ngát,

Tuyết mưa bay sa mạc phất phơ.

Đêm đêm kêu thảm nhạn Hồ,

Lệ rơi lã chã lính Hồ buồn tênh.

Ngọc Môn Quan sao đành đóng kín,

Chỉ biết đem tính mệnh xông pha.

Hoang địa chiến cốt bao la,

Bồ đào triều cống Hán gia đẹp lòng.

HHD 11-25-2016

BÀI HÀNH TÒNG QUÂN XƯA

Ngày rạng lên đồi canh đài lửa

Hoàng hôn dẫn ngựa uống sông xa

Người đi mõ gõ chìm trong cát

U oán công nương khảy tỳ bà

Trại quân vạn dặm không thành đắp

Sa mạc tiếp nhau phủ tuyết bay

Hồ nhạn đêm đêm buông tiếng thảm

Lính Hồ mắt lệ chảy tuôn dài

Nghe nói Ngọc Môn đà cấm cửa

Chắc đem tính mạng gởi khinh xa

Bao năm xương lính vùi biên ải

Chỉ thấy nho tươi cống Hán gia

(lời dịch 2)

Ngày rạng lên đồi canh đài lửa

Chiều men sông dẫn ngựa uống no

Cát bay mõ đổ mịt mờ

U sầu công chúa tiếng tơ tỳ bà

Trại vạn dặm qua loa phòng thủ

Tuyết giăng giăng che phủ cát vàng

Đêm đêm Hồ nhạn khóc than

Lính Hồ mắt lệ hai hàng rưng rưng

Ngọc môn quan nghe chừng cấm chặn

Đành theo xe chiến trận xông pha

Biên cương xương lính vùi sơ

Nho tươi triều cống Hán gia tiệc tùng!

Lộc Bắc

Nov2016