Tiểu Mai Hoa - Hạ Chú

小梅花 - 賀鑄  Tiểu Mai Hoa - Hạ Chú

 

思前別，                      Tư tiền biệt,

記時節，                      Ký thời tiết,

美人顏色如花發。Mỹ nhân nhan sắc như hoa phát.

美人歸，                      Mỹ nhân quy,

天一涯，                      Thiên nhất nhai,

娟娟姮娥，                 Quyên quyên hằng nga

三五滿還虧。             Tam ngũ mãn hoàn khuy.

翠眉蟬鬢生離訣，Thúy mi thiền mấn sinh ly quyết

遙望青樓心欲絕。Dao vọng thanh lâu tâm dục tuyệt.

夢中尋，                      Mộng trung tầm,

臥巫雲，                      Ngọa Vu vân,

覺來淚珠，                 Giác lai lệ châu,

滴向湘水深。             Trích hướng Tương thủy thâm.

 

愁無己，                      Sầu vô kỷ,

奏綠綺，                      Tấu lục ỷ,

歷歷高山與流水。     Lịch lịch cao sơn dữ lưu thủy.

妙通神，                      Diệu thông thần,

絕知音，                      Tuyệt tri âm,

不知暮雨，                 Bất tri mộ vũ,

朝云何山岑?               Triêu vân hà sơn sầm?

相思無計堪相比，     Tương tư vô kế kham tương tỷ,

珠箔雕闌幾千里。     Châu bạc điêu lan kỷ thiên lý.

漏將分，                      Lậu tương phân,

月窗明，                      Nguyệt song minh,

一夜梅花，                 Nhất dạ mai hoa,

忽開疑是君。             Hốt khai, nghi thị quân.

 

Chú Thích

1- Tiểu mai hoa 小梅花 tức mai hoa dẫn 梅花引: tên từ bài. Tên khác là “Tương tiến tửu 將進酒”, “Hành lộ nan 行路難”, “Bần dã lạc 貧也樂”. Từ đời Đường đã có những bài thơ, nhạc phủ, bài nhạc với đề tài mai hoa dẫn, mai hoa lạc. Tới đời Tống, Hạ Chú viết 4 bài từ mang âm hưởng “Việt điệu 越調” mà ông đặt tên là “Tiểu mai hoa”, gồm 2 bài ngắn 57 chữ và 2 bài dài 114 chữ (do 2 bài 57 chữ ghép lại). Cách luật của bài “Thành hạ lộ 城下路” gồm 57 chữ với 1 điệp vận được dùng làm chính thể. Bài “Phọc hổ thủ” với 114 chữ, không điệp vận, là đại biểu của biến thể 2.

 

Cách luật của bài từ “Tư tiền biệt” này có 1 chút thay đổi so với biến thể 2, tác giả không áp vận ở câu thứ 5 mà đáng lẽ có. Hoặc giả chữ “Nhai 涯” sẽ vần với chữ “Quy 歸” ở ngôn ngữ nào đó chăng? 

 

X X T trắc vận

B X T vận

X B X X X B T vận

T B B bình vận

X X B vận

X X X X cú

X X X B B vận

X B X T B B T đổi trắc vận

X T X B X X T vận

X B B đổi bình vận

T B B vận

B X X X cú

X T X X B vận

　　

X X T đổi trắc vận

X X T vận

X X X X X X T vận

X B B đổi bình vận

T B B vận

X X X X cú

X X X B B vận

X B X T B X T đổi trắc vận

X X X X X X T vận

X B B đổi bình vận

T B B vận

B X X X cú

X X X X B vận

 

B: bình thanh; T: trắc thanh; X: bất luận; cú: hết câu; vận: vần

 

2- Hoa phát 花發: hoa nở.

3- Quyên quyên 娟娟: sáng đẹp.

4- Hằng nga 姮娥: chị Hằng, vị tiên ngự trị cung trăng.

5- Tam ngũ 三五: ba lần 5 tức là 15, ngày rằm.

6- Thúy mi 翠眉: Lông mày vẽ xanh, chỉ nữ nhân.

7- Thiền mấn 蟬鬢: Búi tóc theo kiểu cánh ve sầu.

8- Ly quyết 離訣: ly biệt mãi mãi.

9- Dao vọng 遙望: nhìn ra xa.

10- Thanh lâu 青樓: nơi phụ nữ ở.

11- Vu vân 巫雲: mây ở núi Vu, ám chỉ người tình.

12- Lệ châu 淚珠: giọt nước mắt.

13- Trích 滴: giọt nước rơi xuống.

14- Tương thủy 湘水: sông Tương.

15- Vô kỷ 無己 = vô ngã 無我: không có tôi. Sầu vô kỷ 愁無己: cái buồn không có trong tôi. Sầu vô kỷ cũng được hiểu là buồn nát con người mình.

16- Lục ỷ 綠綺 = lục ỷ cầm 綠綺琴: tương truyền là tên cây đàn của Tư Mã Tương Như ngày xưa. Trong bài này, chữ lục ỷ cầm đại chỉ cây đàn.

17- Lịch lịch 歷歷: rõ ràng, minh bạch.

18- Cao sơn dữ lưu thủy 高山與流水: cao sơn và lưu thủy, tên nhạc khúc xưa, tương truyền của Bá Nha thường đàn.

19- Thông thần 通神: thông qua thần linh. Theo tích xưa Chung Tử Kỳ như thông qua thần linh ảo diệu mà hiểu được tiếng đàn của Bá Nha.

20- Tuyệt tri âm 絕 知音:  không còn tri âm. Tương truyền sau khi Chung Tử Kỳ qua đời, Bá Nha đập cây đàn, cắt dây đàn và không bao giờ đàn nữa. Ở đây ý tác giả là dù đàn nghe hay nhưng cũng không còn người tri âm nữa.

21- Mộ vũ triêu vân 暮雨朝雲: mưa chiều mây sớm, ám chỉ nam nữ ôm ấp yêu đương hoặc ám chỉ người tình.

22- Sơn sầm 山岑: sơn phong, ngọn núi.

23- Tương tỷ 相比: so sánh với.

24- Châu bạc điêu lan 珠箔雕闌: rèm ngọc và cột chạm trổ, chỉ nhà sang trọng giầu có.

25- Lậu 漏: đồng hồ xưa. Lậu phân 漏分: lúc nửa đêm. Lậu tương phân 漏將分: sắp đến nửa đêm.

26- Quân 君: đại danh từ ngôi thứ 2, anh, em, ông, bà.

27- Hai câu cuối, tác giả đã mượn ý của nhà thơ Đường Lô Đồng 盧仝 trong bài “Hữu sở tư 有所思”:

 

相思一夜梅花發，Tương tư nhất dạ mai hoa phát,        

忽到窗前疑是君。Hốt kiến song tiền nghi thị quân.

Tương tư một đêm hoa mai nở,

Bất ngờ đến trước cửa sổ lại tưởng là ngươi.

 

Dịch Nghĩa

Với bài từ này, Hạ Chú đã “phổ nhạc” bài Đường thi “Hữu sở tư有所思” của Lô Đồng 盧仝.

Nghĩ đến khi xưa xa cách nhau,

Nhớ thời tiết (lúc ấy),

Nhan sắc người đẹp như hoa nở.

Người đẹp đi về,

(Mỗi người) một phương trời,

Hằng nga sáng đẹp,

 3 lần 5 là 15 trăng tròn rồi lại khuyết.

Người có đôi mày thắm tóc búi cánh ve cùng tôi vĩnh viễn ly biệt

Nhìn căn lầu xanh mà tâm hồn tan nát.

Trong mộng tìm nàng,

Tìm khắp từng mây Vu sơn,

Tỉnh ra nước mắt (ràn rụa)

Rơi xuống dòng Tương giang sâu thẳm.

 

Buồn tan nát (Hoặc là lòng thanh thản),

Dạo khúc đàn cầm,

Minh bạch bài Cao sơn và bài Lưu thủy.

Thông qua thần linh ảo diệu (như chuyện xưa Bá Nha Tử Kỳ),

Hoàn toàn không có người tri âm,

Không biết nàng bây giờ ở đâu? (hoặc là không biết những ân ái xưa có thật hay chỉ là ảo ảnh?)

(Cái buồn) tương tư không có gì so sánh được,

Nhà sang có cột chạm trổ và rèm ngọc (chỗ nàng ở, cách xa) vài ngàn dặm.

Sắp đến nửa đêm,

Trăng sáng ở cửa sổ,

Hoa mai qua một đêm, 

Bỗng nở, nghi ngờ hay là bóng dáng em chăng?

 

Phỏng Dịch

1 Tiểu Mai Hoa - Nỗi Buồn Chia Ly

 

Nghĩ ly biệt.

Nhớ thời tiết.

Mỹ nhân hoa nở đẹp thanh khiết.

Mỹ nhân đi.

Xa lê thê.

Vằng vặc hằng nga,

Ba năm khuyết tròn thì.

Mỹ nhân tóc cuốn chia tay bạn.

Lầu thắm trông xa lòng đứt đoạn.

Trong mơ tìm.

Chốn xa xăm.

Tỉnh ra dòng lệ,

Rơi xuống sông Tương chìm.

 

Sầu tan nát.

Đàn khúc hát.

Róc rách núi cao nước chẩy khoát.

Cảm thông thần.

Mất tri âm.

Không biết mưa chiều,

Mây sớm chốn sơn lâm.

Tương tư không cách nào so sánh.

Rèm châu cột chạm xa ngàn khoảnh.

Sắp đêm tàn.

Ánh trăng vàng.

Sáng ra hoa mai,

Chợt nở nghi là nàng.

 

2 Nỗi Buồn Chia Ly

 

Nhớ xưa quang cảnh lúc ra đi,

Nhan sắc mỹ nhân hoa nở thì.

Chốn cũ quay về lòng khắc khoải,

Phương trời cách biệt mối tình si.

 

Vằng vặc ánh trăng thanh,

Ba năm đầy lại khuyết.

Tóc thề mi thắm xanh,

Số kiếp sinh ly biệt.

 

Khuê các nhìn xa đượm mối sầu,

Tìm nhau trong mộng tình đêm thâu.

Tỉnh ra tầm tã đôi hàng lệ,

Thăm thẳm Tương giang dòng nước sâu.

 

Buồn nát tâm tư dạo khúc đàn,

Trải lòng lưu thủy với cao san.

Cảm thông thần diệu ngày xưa ấy,

Chẳng thấy tri âm giấc mộng tàn.

 

Yêu đương nồng thắm nay về đâu?

Nỗi khổ tương tư kham được sao?

Lầu hoa xa cách vài ngàn dặm.

Hình bóng thân yêu đã bấy lâu.

 

Nửa đêm sáng trăng,

Rạng chiếu bên song.

Sáng sớm mai nở,

Phải em đấy chăng?

 

HHD 07-2021