Ức Tần Nga - Lý Bạch

憶秦娥 - 李白         Ức Tần Nga - Lý Bạch

                                       (hoặc Vô danh thị)

簫聲咽                         Tiêu thanh yết,

簫聲咽，                     Tiêu thanh yết,

秦娥夢斷秦樓月。     Tần Nga mộng đoạn Tần lâu nguyệt.

秦樓月，                     Tần lâu nguyệt,

年年柳色，                 Niên niên liễu sắc,

灞陵傷別。                 Bá Lăng thương biệt.

樂遊原上清秋節，     Lạc du nguyên thượng thanh thu tiết,

咸陽古道音塵絕。     Hàm Dương cổ đạo âm trần tuyệt.

音塵絕，                     Âm trần tuyệt,

西風殘照，                 Tây phong tàn chiếu,

漢家陵闕。                 Hán gia lăng khuyết.

Chú Thích

1- Sách "Thiệu Thị Văn Kiến Hậu Lục 邵氏聞見後錄" của Thiệu Bác 邵博  sống vào thời kỳ giữa Nam Bắc Tống và sách "Đường Tống Chư Hiền Tuyệt Diệu Từ Tuyển 唐宋諸賢絕妙詞選  " của Hoàng Thăng  黃升 đời Nam Tống đều chép bài này và bài bồ tát man "Bình lâm mạc mạc" là của Lý Bạch. Từ đời Minh về sau, nhiều tác giả phản bác điều này viện lẽ không tìm thấy trong "Lý Bạch Toàn Tập".

2- Ức Tần nga: tên từ điệu gồm 46 chữ, 2 đoạn, mỗi đoạn 5 câu có 3 trắc vận và 1 điệp vận.

3- Cách luật:

B X T vận

X B X T B B T vận

B B T điệp vận

X B X T cú

T B B T vận

 

X B X T B B T vận

X B X T B B T vận

B B T điệp vận

X B X T cú

T B B T vận

B: bình thanh; T: trắc thanh; X: bất luận; cú: hết câu; vận: vần

4- Tiêu 簫：Nhạc cụ làm bằng ống trúc.

5- Yết 咽：mô tả tiếng tiêu nghe thê lương như tiếng khóc âm ức kể lể.

6- Tương truyền nàng Lộng Ngọc  弄玉 con gái của Tần Mục công  秦穆公đời Xuân Thu, còn gọi là Tần nữ, Tần Nga, Tần vương nữ...rất giỏi thổi tiêu, sênh, một hôm nằm mơ thấy người tiên tuấn tú xưng tên là Tiêu Sử  萧史 ở núi Thái Hoa Sơn  太華山 đến cùng Lộng Ngọc thổi tiêu. Lộng Ngọc kinh tỉnh giấc mơ bèn tâu cha xin tìm Tiêu Sử về kết duyên. Một ngày 2 người thổi tiêu thì chim phụng đáp xuống nghe. Hai người bèn cưỡi phụng bay lên tiên. Cũng có người kể là 2 người bỏ đi mất vì bị xã hội than phiền về tiếng tiêu làm xáo trộn đời sống của dân chúng.

7- Mộng đoạn 夢斷：đang nằm mộng bị kinh tỉnh, đồng nghĩa với mộng tỉnh.

8- Bá Lăng 灞陵：là nơi có lăng mộ của Hán Văn Đế ở Phía đông thị trấn Diên An , tỉnh Thiểm Tây, TH. Tại đây có 1 cây cầu trên đường thông Hoa bắc, đông và đông nam. Người nước Hán lúc bấy giờ mỗi khi đưa người thân đi xa, khi đến cầu này bẻ 1 nhánh liễu thương tâm tiễn biệt (có 1 bài sáo tên là "Chiết liễu" là ý này vậy (Xem bài thơ Xuân Dạ Lạc Thành Văn Địch của Lý Bạch)

9- Lạc Du Nguyên 樂遊原：địa danh còn gọi là "Lạc Du Viên 樂遊園” là nơi cao địa ở ngoại ô thành Trường An 長安 là nơi Hán Tuyên Đế 漢宣帝 thường đến du ngoạn.

10- Thanh thu tiết 清秋節：tiết trùng dương, ngày 9 tháng 9 âm lịch.

11- Hàm Dương 咸陽: kinh đô nước Tần, cách Trường An vài trăm dặm về phía tây bắc. Hàm Dương cổ đạo: cổ thành Hàm Dương hiện nayở tỉnh Thiểm Tây, cách thị trấn Hàm Dương 20 dặm về phía đông. Vào thời Hán, Đường, đây là đường quân sự và kinh thương trọng yếu.

12- Âm trần 音塵：ám chỉ tin tức. Trong bài này âm trần có nghĩa là  âm thanh và bụi bặm do xe chạy qua.

13- Tây phong 西風: gió thu; Tàn chiếu 殘照：ánh sáng lúc mặt trời lặn.

14- Hán gia 漢家：hán triều 漢朝。

15- Lăng khuyết 陵闕：mộ phần và cung điện của hoàng đế.

Dịch Nghĩa

Tiếng tiêu ấm ức,

Lúc Tần Nga tỉnh mộng thì trên lầu nhà, trăng đã lên.

(Nhắc lại)Trăng đã lên ở trên lầu nhà họ Tần,

Hàng năm mầu sắc (xanh) của dương liễu,

(Vẫn ám ảnh) sự buồn thương ly biệt trên cầu Bá Lăng.

Tiết thanh thu (tiết trùng dương) ở trên khu Lạc Du Nguyên,

Âm thanh (ồn ào) và bụi bặm trên con đường cổ ở Hàm Dương đã không còn.

(Nhắc lại) Âm thanh và bụi bặm đã không còn.

Gió tây (gió thu) lúc ánh sáng tàn của ngày,

(Chỉ còn) lăng mộ và cung điện của nhà Hán (để lại)

Phỏng Dịch

1 Ức Tần Nga – Tiêu Thanh Yết

 

Tiêu tha thiết,

Tần Nga tỉnh mộng Tần lâu nguyệt.

Tần lâu nguyệt,

Năm năm liễu sắc,

Bá Lăng sầu biệt.

 

Lạc Du trên ấy thu thời tiết,

Hàm Dương lối cũ thanh trần tuyệt.

Thanh trần tuyệt,

Gió thu tàn chiếu,

Hán triều lăng khuyết.

 

2 Tiêu Thanh Yết

Tiếng tiêu nức nở u sầu,

Tần Nga tỉnh mộng bên lầu trăng thanh.

Bá Lăng mầu liễu xanh xanh,

Hằng năm tiễn biệt chút tình nhớ thương.

Lạc Du nguyên, tiết trùng dương,

Dư âm đường cũ Hàm Dương bụi vàng,

Gió thu hiu hắt chiều tàn,

Hán gia cung điện mộ phần ngày qua.

HHD 9-2018

Bản Dịch của Lộc Bắc

Ức Tần Nga, Lý Bạch

1-

Sáo thút thít.

Tần Nga tỉnh mộng, trăng Tần biếc

Trăng Tần biếc

Hằng năm sắc liễu

Bá Lăng ly biệt

Nơi vườn Lạc Du, thu vào tiết

Đường cũ Hàm Dương bụi ồn hết

Bụi ồn hết

Gió thu nắng nhạt

Hán cung mộ khuyết.

 

2-

Tiếng tiêu nức nở bao lần

Tần Nga tỉnh mộng trăng Tần lầu cao

Trăng Tần lầu cao

Hằng năm sắc liễu xanh xao

Lạc Du thu tiết đã vào trùng dương

Đường Hàm Dương dứt bụi ồn

Dứt bụi ồn

Gió thu nắng nhạt Hán còn mộ cung!!

Lộc Bắc

Sept2018