Mãn Đình Phương - Tô Thức

滿庭芳 - 蘇軾   Mãn Đình Phương – Tô Thức 

 

香靉雕盤，                 Hương ái điêu bàn,

寒生冰箸，                 Hàn sinh băng trợ,

畫堂別是風光。         Họa đường biệt thị phong quang.

主人情重，                 Chủ nhân tình trọng,

開宴出紅妝。             Khai yến xuất hồng trang.

膩玉圓搓素頸，         Nhị ngọc viên tha tố cảnh.

藕絲嫩、新織仙裳。Ngẫu ty nộn, tân chức tiên thường.

雙歌罷，                      Song ca bãi,

虛檐轉月，                 Hư diêm chuyển nguyệt,

餘韻尚悠揚。             Dư vận thượng du dương.

 

人間，                          Nhân gian,

何處有，                      Hà xứ hữu,

司空見慣，                 Tư Không kiến quán,

應謂尋常。                 Ưng vị tầm thường.

坐中有狂客，             Tọa trung hữu cuồng khách,

惱亂愁腸。                 Não loạn sầu trường.

報導金釵墜也，         Báo đạo kim thoa trụy dã

十指露、春筍纖長。Thập chỉ lộ, xuân duẩn tiêm trường.

親曾見，                      Thân tằng kiến,

全勝宋玉，                 Toàn thăng Tống Ngọc,

想像賦高唐。             Tưởng tượng phú cao đường.

 

Chú Thích

1- Mãn đình phương 滿庭芳: tên từ bài, tên khác là “tỏa dương đài 鎖陽臺”, “Trung lữ điệu  中呂調”. Bài này có 95 chữ. Đoạn trước có 4 bình vận, đoạn sau có 5 bình vận. Cách luật:

 

X T B B cú

X B X T cú

X B X T B B vận

X B X T cú

X T T B B vận

X T X B X T cú

X X T, X T B B vận

X B T cú

X B X T cú

X T T B B vận

 

B B vận

B T T cú

B B T T cú

X T B B vận

T B T B X cú

X T B B vận

X T X B T T cú

X X T, X T B B vận

B B T cú

X B X T cú

X T T B B vận

 

B: bình thanh; T: trắc thanh; X: bất luận; cú: hết câu; vận: vần

 

2- Hương ái 香靉: khói vòng vo tỏa lên.  

3- Điêu bàn 雕盤 = điêu lũ thải bàn 雕鏤彩盤: cái khay bằng sứ có chạm khắc mầu mè. Hương ái điêu bàn 香靉雕盤: khói vòng vo bay lên từ cái khay hay mâm bằng sứ chạm khắc hình mầu sắc.

4- Trợ 箸: đũa. Băng trợ 冰箸 còn gọi là băng điều 冰條: nước từ mái nhà chẩy xuống kết thành cột băng.

5- Hàn sinh băng trở 寒生冰箸: hơi lạnh sinh ra từ cái trụ bang giá.

5- Họa đường 畫堂: nhà sang trọng.

6- Phong quang 風光: phong cảnh, cảnh sắc, cảnh quang.

7- Hồng trang 紅妝: còn viết là hồng trang 紅粧, chỉ phụ nữ trang điểm phấn son, chỉ mỹ nữ. Trong bài này chữ hồng trang chỉ các ca nữ đến giúp vui và rót rượu trong các buổi yến tiệc rượu linh đình.

8- Nhị (nị) 膩: trơn bóng nhẵn mịn, béo ngậy. Nhị ngọc 膩玉: viên ngọc trơn mịn. Tha 搓: chà xát, xoa xát. Tố 素:  trắng nõn.

9- Nhị ngọc viên tha tố cảnh 膩玉圓搓素頸: mô tả cổ các ca nữ trắng nõn tròn trĩnh như dùng viên ngọc mềm mại chà xát.

10- Ngẫu ty 藕絲: sợi tơ xuất hiện khi bẻ đôi củ sen, ở đây có nghĩa là mầu trắng giống như tơ của củ sen.

11- Hư diêm chuyển nguyệt 虛檐轉月: ánh trăng xoay chuyển trên mái nhà tịch tĩnh. Ý nói thời gian đã lâu.

12- Dư vận thượng du dương 餘韻尚悠揚: âm hưởng của tiếng hát còn du dương vang bên tai.

13- Tư không kiến quán 司空見慣 (quan Tư không thấy đã quen): thành ngữ này có nghĩa là “việc thường thấy” do một câu thơ của Lưu Vũ Tích đời Đường làm tặng người kỹ nữ của ông Lý Thân 李绅. Nguyên Lưu Vũ Tích 劉禹錫đời Đường đỗ tiến sĩ, làm quan “Giám sát ngự sử 监察御史” tại kinh đô, rất chính trực. Nhưng vì tính tình phóng đãng, mang nhiều tai tiếng nên bị biếm đổi ra Tô Châu 蘇州 làm “Thích sử 刺史”, một chức quan nhỏ. Một thi nhân ở Tô Châu là Lý Thân, đã từng giữ chức “Tư không 司空”, mời đến nhà uống rượu. Lý Thân sai một người ca nữ đến ca hát giúp vui. Lưu Vũ Tích làm một bài thơ “贈李司空妓t ặng Lý Tư Không kỹ” tặng người kỹ nữ của quan Lý tư không, có ý trách cứ tiệc rượu xa hoa phí phạm: 

 

“高髻雲鬟宮樣妝，Cao kết vân hoàn cung dạng trang,

“春風一曲《杜韋娘》。 Xuân phong nhất khúc “Đỗ Vi Nương”.

“司空見慣渾閒事，Tư không kiến quán hồn nhàn sự,

“斷盡蘇州刺史腸。” Đoạn tận Tô châu thích sử trường.”

“Tóc mây búi cao kiểu thời trang trong cung cấm,

“Trong gió xuân hát khúc “Đỗ Vi Nương”.

“Quan Tư không thấy đã quen như những việc tầm thường.

“(Nhưng lại) làm tan nát cõi lòng người Thích sử ở Tô châu.”

 

Từ đó có thành ngữ “Tư Không kiến quán = sự việc thường thấy.”

 

14- Ưng vị 應謂: nên cho là.

15- Cuồng khách 狂客: người khách ngông cuồng, chỉ chính tác giả. Ý nói tác giả bị ca nữ xinh đẹp tài nghệ làm đam mê đến phát cuồng.

16- Báo đạo 報導: báo cáo rằng, báo cho biết rằng.

17- Kim thoa 金釵: cái thoa cài đầu bằng vàng. 

18- Xuân duẩn 春筍: mô tả ngón tay của ca nữ như búp măng trong mùa xuân.

19- Toàn thắng 全勝: hơn hẳn.

20- Tống Ngọc 宋玉: người nước Sở đời chiến quốc, chuyên viết từ, viết phú. Ông từng viết bài “Cao đường phú 高唐賦”, miêu tả một vị nữ thần mỹ lệ ở núi Vu sơn 巫山.       

21- Toàn thắng Tống Ngọc, Tưởng tượng phú cao đường 全勝宋玉，

想像賦高唐。: (đẹp) hơn hẳn người thần nữ mà ông Tống Ngọc đã tưởng tượng ra trong bài “Cao đường phú”. (Vu sơn thần nữ mà Tống Ngọc đã tưởng tượng ra trong bài cao đường phú còn kém hơn người ca nữ mà Tô Thức gặp trong buổi tiệc rượu).

 

Dịch Nghĩa

(Tô Thức làm bài từ này khi tham dự tiệc rượu tại nhà người bạn. Có người nói ông làm để tặng người ca nữ xinh đẹp hát hay).

 

Hương khói vòng vo bay lên từ cái mâm chạm khắc mầu sắc,

Khí lạnh từ cái trụ băng giá bốc ra,

Trong căn nhà sang trọng có quang cảnh đặc biệt.

Tình ý của chủ nhân rất đậm đà,

Đãi tiệc rượu và mời ca nữ đến.

Cổ của người ca nữ trắng nõn tròn nhuận như đã dùng ngọc mềm chà xát mà thành.

Y phục mầu trắng như của tiên nữ mới dệt.

Mấy bài ca đã hát xong,

Ánh trăng đã xoay chuyển trên mái nhà tĩnh lặng.

Dư âm tiếng hát còn trầm bổng không dứt.

 

Trên nhân gian,

Nơi nào có (tiếng hát này),

Những việc quan Tư Không quen thấy,

Đã là tầm thường rồi.

Ngồi trong bữa tiệc có một vị cuồng khách,

Đầu óc bấn loạn buồn lòng.

Người ca nữ nói rơi mất cái thoa vàng cài tóc,

Mười ngón tay đưa ra (tìm cái kim thoa), như búp măng thon dài trong mùa xuân.

Chính tôi đã trông thấy,

Hơn hẳn (người đẹp mà) Tống Ngọc,

Tưởng tượng ra trong bài phú “Cao Đường”.

 

Phỏng Dịch

1 Mãn Đình Phương - Thanh Sắc Ca Nhi

 

Khói cuộn đưa hương,

Lạnh sinh băng đọng.

Nhà cao đặc biệt trang hoàng.

Chủ nhân tình nặng,

Đãi tiệc với ca nương.

Viên ngọc trơn mài cổ trắng,

may lụa nõn, chiếc áo nghê thường.

Xong ca hát,

Đêm thanh trăng chuyển,

Tiếng vọng mãi du dương.

 

Nhân gian,

Không chốn có,

Quan to thấy chán,

Hẳn việc tầm thường.

Ngồi xem có cuồng khách,

Bấn loạn sầu trường.

Nàng mách thoa vàng rớt mất,

Mười ngón búp, như tuyết như sương.

Chưa từng thấy,

Đẹp hơn Thần nữ,

Tưởng tượng truyện văn chương.

 

2 Thanh Sắc Ca Nhi

Khói cuộn đưa hương lạnh giá băng,

Nhà cao đặc biệt trổ phong quang.

Tình nặng chủ nhân bao quý mến,

Khách mời yến ẩm với hồng trang.

 

Cổ trắng ca nhi như ngọc mài,

Tơ sen y phục tựa thiên thai.

Ca hát vừa xong trăng chuyển mái,

Dư âm vang vọng mãi bên tai.

 

Nhân thế nơi nào tiếng hát hay,

Chủ nhân nghe mãi hẳn nhàm thay.

Cuồng khách như tôi lòng bấn loạn,

Sầu trường tha thiết mãi không thôi.

 

Nàng nói tìm thoa vàng mới rơi,

Thon thon mười ngón búp măng tươi.

Đẹp hơn tưởng tượng thần Vu Giáp,

Tống Ngọc văn chương lúc cổ thời.

HHD 02-2021