Thu dạ châm thanh - Nguyễn Khuyến

秋夜砧聲 - 阮勸

更深霜重晏裘輕

四顧寒砧枕畔縈

搗月高低侵角嚮

隨風斷續半虫聲

驚回戍婦襄城夢

喚起征夫魏闕情

一種幽愁消未得

遠山何處又鐘鳴

Phiên Âm

Thu dạ châm thanh - Nguyễn Khuyến

Canh thâm sương trọng án cừu (1) khinh,

Tứ cố hàn châm (2) chẩm bạn oanh. (3)

Đảo nguyệt (4) cao đê xâm (5) giác hưởng,

Tùy phong đoạn tục bán trùng thanh.

Kinh hồi thú phụ (6) tương thành mộng, (7)

Hoán khởi chinh phu ngụy khuyết tình. (8)

Nhất chủng u sầu tiêu vị đắc,

Viễn sơn hà xứ hựu chung minh.

Chú Thích

(1)  Cừu 裘 =  áo bằng da thú.

Án Cừu晏裘 = Áo của Tể Tướng Án Anh đời Chiến quốc. Vì muốn tiết kiệm nên ông mặc 1 cái áo khoác bằng da rất lâu. Về sau người ta dùng chữ “Án cừu” để chỉ sự tiết kiệm hay cảnh nghèo khó. Đỗ Mục đời Đường có thơ rằng:

“Lữ quán dạ thâm Khương bị lãnh, 旅馆夜忧姜被冷，

“Mộ giang hàn giác Án cừu khinh, 暮江寒觉晏裘轻.”

Tạm dịch: “Đêm khuya lữ quán chăn Khương lạnh,

                  “Rét mướt sông chiều áo Án đơn.”

Cũng là nói cảnh khốn cùng.

(2) Châm 砧  = chày bằng đá dùng để giặt quần áo.

(3) Oanh  縈  =  oanh nhiễu縈繞 = quay quanh; oanh hồi 縈回 quay vòng lại.

(4) Đảo Nguyệt  搗月 = ám chỉ  trăng sáng = do câu Ngọc thố đảo dược   玉兔搗藥 = tương truyền trên mặt trăng có con thỏ trắng ngồi giã thuốc trường sinh.

(5) Xâm  侵 =   tiến dần, xâm lấn, xâm đoạt.

(6) Thú phụ  戍婦 =  vợ của người lính đồn trú ở phương xa.

(7) Tương Thành  襄城  =   Thuộc tỉnh Hà Nam TH. Trước Tây lịch, Chu Tương Vương 周襄王 lánh nạn nội phản chạy ra đây và cho xây thành đắp lũy vì vậy được gọi là Tương Thành. Từ đó Tương Thành là trọng điểm giao thông và quân sự. Hạng Vũ 項 羽 sau khi chiếm được Tương Thành đã hạ lệnh chôn sống tất cả những người trong thành, kể cả thứ dân già trẻ lớn bé. Sau này Hạng Vũ còn tàn sát thêm 5 lần nữa và được lịch sử TH cho là “Lục thứ đại đồ sát 六次大屠殺” của Hạng Vũ. Vào cuối đời Minh, Lý Tự Thành 李自成 khởi nghĩa, công phá Tương thành nhiều lần,giết tướng triều đình là Uông Kiều Niên 汪喬年. Người chết vô số.

        Tương thành mộng 襄城夢  = Cụ Nguyễn Khuyến muốn chỉ giấc mộng của người vợ lính có chồng đi chinh chiến phương xa, muốn được đoàn tụ cùng chồng (cổ lai chinh chiến kỷ nhân hồi?). Ngoài ra tôi không thấy còn điển tích nào khác về “Tương thành mộng”.

(8) Ngụy Khuyết 魏闕 = Cửa cao lớn trước cung điện nhà vua. Ngụy khuyết tình 情 hay ngụy khuyết tâm 心 ám chỉ lòng ham muốn công danh.

Dịch nghĩa:

Tiếng đập vải đêm thu 

Canh khuya sương nặng áo khoác nhẹ

Bốn bề tiếng đập quanh quẩn bên gối

Dưới trăng (tiếng đập vải) cao thấp át cả tiếng tù và.

Theo gió đứt nối lẫn với tiếng côn trùng.

Khua tỉnh giấc mộng “Tương Thành”của người vợ lính (muốn được đoàn tụ với chồng đang chinh chiến phương xa).

Gợi dậy lòng ham muốn công danh của kẻ chinh phu.

Một thứ u sầu chưa tiêu tan được

Từ núi xa nào đó lại có tiếng chuông.

Phỏng Dịch:

Đập Vải Đêm Thu

Áo đơn sương nặng canh tà,

Tiếng chày lẫn tiếng tù và trùng thanh.

Bốn bề vang vọng loanh quanh,

Gió đưa bên gối trăng thanh mơ màng.

Chinh phụ tỉnh giấc mộng vàng,

Chinh phu khơi động sa tràng công danh.

U sầu còn đọng trong mành,

Núi xa đâu đó chuông lành ngân vang.

HHD    9-26-15

Tiếng chày đêm thu

Canh khuya sương nặng áo mong manh

Chày đập bốn bên gối quẩn quanh

Dồn dập dưới trăng che kẻng rúc

Gió đưa trầm bổng dế cầm canh

Hoảng kinh vợ lính vừa nhen mộng

Khơi dậy chinh phu mối khuyết tình

Một thứ u sầu chưa xóa được

Núi xa đâu đó tiếng chuông nhanh

Lộc Bắc     Sept2015

Đêm thu đập vải

Áo mỏng canh khuya sương nặng rơi

Bốn bề gối đập vọng đầy vơi

Dưới trăng còi rúc nghe cao thấp

Trên gió trùng kêu thật rã rời

Tỉnh mộng đoàn viên người chiến phụ

Dậy lòng khơi động kẻ chinh phu

U sầu một cõi sao tiêu được

Có tiếng chuông ngân tự cõi mù

Bá Nha 26/09/2015

Đập vải đêm thu

Đêm trường sương nặng áo mong manh

Gối chiếc mơ màng  tiếng chậm nhanh

Tù và trầm bỗng  trăng thu lạnh

Côn trùng hòa nhịp tiếng đêm thanh

Tương Thành chinh phụ tàn cơn mộng

Xương trắng công hầu đuổi lợi danh

Một khối u tình sao khó dứt

Núi xa chuông vẳng điểm tàn canh

                      Thanh Lam (27-09-15)