Thấm Viên Xuân - Tô Thức

沁園春 - 蘇軾   Thấm Viên Xuân – Tô Thức

赴密州，早行，馬上寄子由。Phó Mật Châu, tảo hành, Mã thượng ký Tử Do.

 

孤館燈青，                 Cô quán đăng thanh,

野店雞號，                 Dã điếm kê hào,

旅枕夢殘。                 Lữ chẩm mộng tàn.

漸月華收練，             Tiệm nguyệt hoa thu luyện,

晨霜耿耿；                 Thần sương cảnh cảnh.

雲山摛錦，                 Vân sơn si cẩm,

朝露漙漙。                 Triêu lộ đoàn đoàn.

世路無窮，                 Thế lộ vô cùng,

勞生有限，                 Lao sinh hữu hạn,

似此區區長鮮歡。Tự thử khu khu trường tiên hoan.

微吟罷，                               Vi ngâm bãi,      

憑徵鞍無語，             Bằng trưng an vô ngữ,

往事千端。                 Vãng sự thiên đoan.

 

當時共客長安，         Đương thời cộng khách Trường An,

似二陸, 初來俱少年。Tự nhị lục sơ lai câu thiếu niên.

有筆頭千字，             Hữu bút đầu thiên tự,

胸中萬卷；                 Hung trung vạn quyển.

致君堯舜，                 Trí quân Nghiêu Thuấn,

此事何難？                 Thử sự hà nan?

用舍由時，                 Dụng xả do thời,

行藏在我，                 Hành tàng tại ngã,

袖手何妨閒處看。     Tụ thủ hà phương nhàn xứ khan.

身長健，                      Thân trường kiện,

但優遊卒歲，             Đản ưu du tốt tuế,

且鬥尊前。                 Thả đấu tôn tiền.                

 

Chú Thích

1- Thấm viên xuân 沁园春: tên từ bài, tên khá là “Thọ tinh minh 寿星明”, “Động đình xuân sắc 洞庭春色”. Bài này có 114 chữ, 2 đoạn, vần bằng. Cách luật:

 

X X B B cú

X X X X cú

X X X B vận

T X B X T cú

X B X T cú

X B X T cú

X T B B vận

X T B B cú

X B X T cú

X T B B X T B vận

X B T cú

X X B X T cú

X T B B vận

 

X B X T B B vận

X X T, X B X T B vận

T X B X T cú

X B X T cú

X B X T cú

X T B B vận

X T B B cú

X B X T cú

X T B B X T B vận

X X T cú

T X B X T cú

X T B B vận

 

B: bình thanh; T: trắc thanh: x: bất luận; cú: hết câu; vận: vần.

 

2- Tử Do 子由: em trai của Tác giả.

3- Cô quán 孤館: quán trọ hẻo lánh ít người lui tới.

4- Đăng thanh 燈青: ánh đèn xanh, ngọn đèn leo lét.

5- Dã điếm kê hào 野店雞號: gà hoang dã kêu gáy ở gần quán hoặc là gà trong thôn dã gần quán đang kêu, gáy.

6- Lữ chẩm 旅枕: ngủ ở nơi lữ quán.

7- Nguyệt hoa thu luyện 月華收練: ánh sáng trang như lụa dần dần thu lại.

8- Cảnh cảnh 耿耿: sáng láng.

9- Si cẩm 摛锦: như gấm lụa trải rộng ra.

10- Đoàn đoàn 漙漙: nhiều.

11- Thế lộ 世路: đời người đã trải qua.

12- Lao sinh 勞生: khổ sở, tân khổ, đời người vất vả.

13- Khu khu 區區: nhỏ bé, không thuận lợi.

14- Tiên 鲜: ít.

15- Vi ngâm 微吟: se sẽ ngâm nga.

16- Bằng trưng an 凭征鞍: đứng bên cạnh ngựa đóng sẵn yên cương.

17- Thiên đoan 千端: ngàn mối.

18- Trường An 長安: ý nói Biện Lương 汴梁, kinh đô của nước Tống.

19- Cộng khách Trường An 共客長安: 2 anh em tác giả đến kinh đô Biện Lương 汴梁 thi cử.

20- Nhị lục 二陸：văn học gia đời Tây Tấn 西晋 là 2 anh em Lục Cơ 陸机 và Lục Vân 陸云, được người đời gọi là “Nhị Lục”. Tác giả muốn đem sánh với chính mình và em trai là Tô Triệt.

21- Thiếu niên 少年: tuổi trẻ.

22- Bút đầu thiên tự 筆頭千字: hạ bút viết ra hàng ngàn lời lẽ, tư tưởng.

23- Hung trung vạn quyển 胸中萬卷: Trong ngực chứa đựng hàng vạn quyển kinh thư. Hình dung học thức uyên thâm.

24- Trí quân 致君: phò vua giúp nước.

25- Nghiêu Thuấn 堯舜: vua Nghiêu và vua Thuấn, ý nói minh chúa.

26- Dụng xả 用舍: được dùng và bị vất bỏ. Hành tàng 行藏: Ra làm việc và về ẩn dật. Lấy chữ trong sách “Luận Ngữ 論語, chương Thuật nhi 述而”:

 

“用之則行，Dụng chi tắc hành, Được dùng thì đi ra làm việc,

“舍之則藏。Xả chi tắc tàng.  Không được dùng thì lui về ẩn dật”.        

 

27- Tụ thủ 袖手: cho bàn tay vào tay áo, khoanh tay nhìn.

28- Hà phương 何妨: hại chi? hại gì?   

29- Nhàn xứ 閒處: chỗ, nơi nhàn dỗi, yên tĩnh.

30- Ưu du 優遊: sinh hoạt được thật là nhàn hạ thư thích.

31- Tốt tuế 卒歲: quanh năm, suốt năm.

32- Thả đấu tôn tiền 且鬥尊前: ý nói hãy vui uống rượu. Mượn câu thơ của Đường Ngưu Tăng Nhụ 唐牛僧孺 trong bài “Tịch thượng tặng Lưu Mộng Đắc 席上贈劉夢得”:

 

“休論世上升沉事，Hưu luận thế thượng thăng trầm sự,

“且鬥尊前見在身。Thả đấu tôn tiền kiến tại thân.

“Chớ bàn việc thăng trầm trên đời,

“Hiện tại thân mình hãy đối diện với tiệc rượu”.

 

 

Dịch Nghĩa

Ghi chú của tác giả: Đi Mật Châu, đi sớm, trên lưng ngựa (viết từ) gửi Tử Do.

Cô đơn tại lữ quán, đèn xanh leo lét,

Gà hoang dã hoặc là gà trong thôn dã nơi khách điếm kêu gáy (lúc sáng sớm),

Nằm gối đầu (trên giường) trong lữ quán đã tỉnh mộng.

Ánh trăng trắng như lụa dần dần mờ nhạt,

Sương ban mai sáng long lanh.

Mây trên núi như lụa gấm mở rộng ra,

Móc sáng sớm tràn đầy.

Đường đời muôn nẻo,

Nhân sinh chịu nhọc nhằn có hạn,

Tựa như cái tầm thường này thì sao có được vui thú dài lâu.

Chỉ còn sẽ ngâm nga thôi.

Ngồi trên chinh yên, không nói năng gì,

Nghĩ chuyện cũ ngàn mối.

 

Năm xưa cùng đến trú ở Trường An,

Giống như 2 anh em họ Lục, mới đến đều là thiếu niên.

Có tài văn chương chữ nghĩa,

Kinh sách vạn quyển thuộc trong lòng.

(Tự tin sẽ) phò tá vua trở thành nghiêu Thuấn (đấng minh quân),

Việc này chẳng khó khăn gì.

Được trọng dụng hay không là do thời thế,

Nhập thế hay quy ẩn là do mình,

Ở nơi nhàn nhã khoanh tay nhìn thế sự đâu có hại gì.

(Tốt nhất là) Thân thể trường kiện,

Chỉ cần sinh hoạt được nhàn hạ thư thích quanh năm.

Hãy đối mặt với chén rượu.

 

 

Phỏng Dịch

1 Thấm Viên Xuân - Tự Vịnh

 

Quán vắng đèn xanh,

Gà gáy trong làng,

Lữ thứ mộng tàn.

Ánh trăng dần mờ ám,

Sương mai lấp lánh,

Núi mây lụa gấm.

Vụ sớm tràn lan.

Muôn nẻo đường đời,

Nhọc nhằn có hạn,

Vui chẳng lâu bền trong bần hàn.

sẽ ngâm vịnh,

Ngừng chinh yên lẳng lặng,

Quá khứ đa đoan.

 

Khi xưa cùng đến Trường An,

Như họ Lục, mới vừa tuổi thiếu nam.

Có văn tài chữ nghĩa,

Kinh thư vạn quyển,

Phò vua giúp nước,

Chẳng mấy gian nan.

Dùng, bỏ do thời,

Tiến lui mình muốn,

Chẳng hại khoanh tay ngắm chốn nhàn.

Thân tráng kiện,

Rong chơi quanh năm tháng,

Chén rượu vui tràn.

 

2 Tự Vịnh

Quán vắng đèn xanh gà gáy vang,

Mộng tàn lữ thứ mờ mờ trăng.

Lấp lánh sương mai mây núi lụa,

Mịt mờ khắp nẻo vụ tràn lan.

 

Mệt nhọc nhân sinh có hạn thôi,

Bần hàn chẳng mấy vui trong đời.

Se sẽ ngâm nga rồi lẳng lặng,

Chinh yên ngừng nghỉ nhớ xa xôi.

 

Khi xưa cùng đến chốn Trường An,

Họ Lục đôi mươi giỏi viết văn.

Vạn quyển kinh thư đem giúp nước,

Việc này cũng chẳng mấy gian nan.

 

Dùng, bỏ do thời có oán chi,

Tài ba thi thố mấy ai bì.

Vui về ẩn dật do mình muốn,

Thư thích cảnh nhàn chẳng hại gì.

 

Giữ gìn thân tráng kiện,

Năm tháng thường rong chơi.

Chén rượu ngon vui thú,

Ung dung hưởng tuổi trời.

HHD 02-2021