Bồ Tát Man - Án Kỷ Đạo

菩薩蠻 - 晏幾道     Bồ Tát Man  - Án Kỷ Đạo

 

哀箏一弄湘江曲，     Ai tranh nhất lộng Tương giang khúc,

聲聲寫盡湘波綠。     Thanh thanh tả tận tương ba lục.

纖指十三弦，             Tiêm chỉ thập tam huyền,    

細將幽恨傳。             Tế tương u hận truyền.

 

當筵秋水慢，             Đương diên thu thủy mạn,

玉柱斜飛雁。             Ngọc trụ tà phi nhạn.

彈到斷腸時，             Đàn đáo đoạn trường thì,

春山眉黛低。             Xuân sơn mi đại đê.

 

Chú Thích

1- Bồ tát man 菩薩蠻= Bồ tát man 菩薩鬘: Vốn là bài nhạc của Đường giáo phường, sau dùng làm từ bài. Tên khác là “Tử dạ ca 子夜歌”, “Trùng điệp kim 重疊金” v.v. Bài từ này có 44 chữ, đoạn trước và đoạn sau đều có 4 câu, 2 trắc vận và 2 bình vận. Cách luật:

 

 X  B  X  T  B  B  T (vận),

B  B  T  T  B  B  T (vận).

T  T  T  B  B (đổi vận),

T  B  B  T  B (vận).

 

X  B  B  T  T (đổi vận),

X  T  B  B  T (vận).

X  T  T  B  B (đổi vận),

X  B  X  T  B (vận).

 

X = bất luận; B = bình thanh; T = trắc thanh, vận = vần.

 

2- Ai tranh 哀箏: tiếng đàn tranh nghe buồn bã.

3- Lộng 弄: Chơi 1 khúc nhạc như gẩy đàn, thổi sáo…

4- Tương giang khúc 湘江曲: Tức là bài Tương giang oán 湘江怨 hay Tương phi 湘妃怨 hay Tương phi lệ 湘妃淚, một bản nhạc cổ nổi tiếng của TH thời xưa nói về sự tích 2 vị cung phi của vua Thuấn 舜tuẫn tiết ở sông Tương giang khi nghe tin vua Thuấn băng hà. 

5- Tương ba 湘波: sóng trên sông Tương.

6- Tiêm chỉ 纖指: ngón tay thon nhỏ.

7- Thập tam huyền十三弦: Đàn tranh cổ có 13 dây.

8- Tế tương u hận truyền 細將幽恨傳: câu này có thể hiểu là "Tương u hận tế truyền" = đem chuyện u hận ngày xưa (2 vị phi của vua Thuấn tuẫn tiết) tỉ mỉ phát tán ra, nói rõ ra, truyền ra.

9- Đương diên 當筵: ngay trong bữa tiệc rượu. Diên=chiếu tre.

10- Thu thủy秋水: ví với ánh mắt của nữ giới, trong vắt như nước mùa thu.

11- Mạn: 慢=chậm, thong thả hay 漫= tràn lan, chan hòa; Trong bài này đều có nghĩa là ngưng thần chú thị.

12- Ngọc trụ 玉柱hay nhạn trụ 雁柱: dụng cụ chế bằng tre hay gỗ để căng dây đàn, đầu trên chống vào dây đàn, 2 chân ở đầu kia đứng trên cây đàn trông giống như hình 1 con chim nhạn dang cánh. Cây đàn có 13 dây thì có 13 cây trụ xếp nghiêng trông giống như 1 đàn nhạn đang bay. Ngọc trụ là tiếng thường dùng trong văn chương cổ.

14- Đoạn trường: đau buồn, buồn bã. Đoạn trường thì: đến lúc buồn bã.

15- Xuân sơn: sách Tây Lương Tạp Ký 西京雜記của tác giả Lưu Hâm 劉歆 đời Tây Hán 西漢, quyển 2 viết: Trác Văn Quân 卓文君 xinh đẹp, mi sắc như vọng viễn sơn眉色如望遠山. Từ đấy về sau văn chương ví đôi lông mày của mỹ nhân như dãy núi mùa xuân.

16- Mi Đại 眉黛: Đại 黛có nghĩa là phẩm mầu xanh đen của phụ nữ dùng vẽ lông mày vì vậy văn chương gọi lông mày phụ nữ hay gọi chung giới nữ lưu là "mi đại" hay "phấn đại". 4 chữ xuân sơn mi đại là chỉ đôi chân mày người đẹp.

 

Dịch Nghĩa

Đàn tranh buồn gẩy bài tương giang khúc,

Từng tiếng tả hết sóng xanh sông Tương.

Ngón tay thon nhỏ (gẩy) mười ba dây,

(Tới đây đã thấy người gẩy đàn là nữ giớí)

Đem mối u hận xưa truyền đạt ra.

Trên chiếu (tiệc rượu) ánh mắt (người đẹp) chăm chú.

(Lại biết thêm người gẩy đàn được thuê đến để giúp vui)

Những cây trụ ngọc như đàn nhạn đang bay.

Đàn đến lúc (nghe) não lòng,

Đôi chân mày (của mỹ nhân) hạ thấp xuống.

(Người cũng buồn theo tiếng đàn)

 

Phỏng Dịch 

1 Bồ Tát Man – Tương Giang Oán

 

Đàn tranh buồn gẩy Tương giang khúc,

Thanh thanh tả hết sóng Tương lục.

Tay nắn mười ba dây,

U tình kể lể đầy.

 

Chiếu hoa đọng thu thủy,

Bầy nhạn bay ngọc trụ.

Khúc nhạc lúc buồn lòng, 

Làn mi xanh nhẹ buông.

 

2 Tương Giang Oán

Tranh buồn gẩy khúc Tương giang,

Thanh thanh tả hết vạn ngàn sóng xanh.

Mười ba dây dạo ngón xinh,

Tiếng đàn kể lể ngọn ngành hận xưa.

Chiếu hoa thu thủy thẫn thờ,

Nghiêng nghiêng trụ ngọc mơ hồ nhạn bay.

Khúc đàn áo não lòng này,

Xuân sơn buông nhẹ chân mày xanh xanh.

 

HHD 11-2017

 

Bản Dịch của Lộc Bắc

 

TƯƠNG GIANG OÁN.

(1)

Đàn tranh buồn gảy Tương giang khúc

Từng thanh tả hết sóng xanh giục

Tay nhỏ mười ba dây

Đem u hận giãi bầy

Chiếu hoa mắt chăm chú

Nhạn bay như ngọc trụ

Đàn đến khúc đoạn trường

Mi hạ thấp bi thương

 

(2)

Đàn buồn gảy khúc Tương giang

Từng thanh lột tả sóng tràn nhuốm mây

Tay thon nắn nót từng giây

Cố đem u hận giải bầy tấc gang

Mắt huyền trên chiếu đa đoan

Dõi theo bầy nhạn, trụ đàn ngọc hương

Đàn cho đến lúc đoạn trường

Xuân sơn mi thấp bi thương não nề!

Lộc Bắc

July2018