Mãn Đình Phương - Tô Thức

滿庭芳 - 蘇軾   Mãn Đình Phương – Tô Thức

 

元豐七年四月一日，余將去黃移汝，留別雪堂鄰里二三君子，會仲覽自江東來別，遂書以遺之。

Nguyên Phong thất niên tứ nguyệt nhất nhật, dư tương khứ Hoàng di nhữ, lưu biệt tuyết đường lân lý nhị tam quân tử, hội Trọng Lãm tự Giang đông lai biệt, toại thư dĩ di chi.

 

歸去來兮，                 Quy khứ lai hề,

吾歸何處，                 Ngô quy hà xứ,

萬里家在岷峨。         Vạn lý gia tại Mân Nga.

百年強半，                 Bách niên cường bán,

來日苦無多                 Lai nhật khổ vô đa.

坐見黃州再閏，         Tọa kiến Hoàng Châu tái nhuận,

兒童盡、楚語吳歌。Nhi đồng tận, Sở ngữ Ngô ca.

山中友，                      Sơn trung hữu,

雞豚社酒，                 Kê đồn xã tửu,

相勸老東坡。             Tương khuyến lão Đông Pha.

 

雲何。                          Vân hà.

當此去，                      Đương thử khứ,

人生底事，                 Nhân sinh để sự,

來往如梭。                 Lai vãng như thoa.

待閑看，                      Đãi nhàn khán,

秋風洛水清波。         Thu phong Lạc thủy thanh ba.

好在堂前細柳，         Hảo tại đường tiền tế liễu,

應念我、莫翦柔柯。Ưng niệm ngã, mạc tiễn nhu kha.

仍傳語，                      Nhưng truyền ngữ,

江南父老，                 Giang Nam phụ lão,

時與曬漁蓑。             Thời dữ sái ngư thoa.

 

Chú Thích

1- Mãn đình phương滿庭芳: tên từ bài, tên khác là “tỏa dương đài鎖陽臺”, “Trung lữ điệu中呂調”. Bài này có 95 chữ. Đoạn trước có 4 bình vận, đoạn sau có 5 bình vận. Cách luật:

 

X T B B cú

X B X T cú

X B X T B B vận

X B X T cú

X T T B B vận

X T X B X T cú

X X T, X T B B vận

X B T cú

X B X T cú

X T T B B vận

 

X B vận

B T T cú

X B X T cú

X T B B vận

T X X cú

X B X T B B vận

X T X B X T cú

X X T, X T B B vận

B B T cú

X B X T cú

X T T B B vận

 

B: bình thanh; T: trắc thanh; X: bất luận; cú: hết câu; vận: vần

 

2- Nguyên Phong 元豐: niên hiệu của vua Tống Thần Tông 宋神宗.

3- Khứ Hoàng di Nhữ 去黃移汝: Bỏ Hoàng châu 黃州dời đến (nhiệm chức ở) Nhữ châu 汝州.

4- Tuyết đường雪堂: nhà ở của Tô Thức trên sườn đồi Đông Pha 東坡 ở Hoàng châu黃州.

5- Hội 會: vừa lúc.

6- Trọng Lãm 仲覽: tức là Lý Tường 李翔 tự là Trọng Lãm, bạn của tác giả.

7- Quy khứ lai 歸去來: hãy về ngay.

8- Mân nga 岷峨: Mân sơn 岷山 và Nga mi sơn 峨眉山 thuộc tỉnh Tứ Xuyên, TH, quê hương của tác giả.

9- Cường bán 強半 = đại bán 大半: hơn nửa, ám chỉ tuổi tác của tác giả (thực ra lúc đó Tô Thức mới 48 tuổi).

10- Lai nhật 來日: ngày sau, ngày sắp tới.

11- Tọa kiến 坐見: ngồi nhìn. Cũng có thể hiểu là thích kiến 適見: vừa đúng lúc trông thấy.

12- Tái nhuận 再閏: năm nhuận lần nữa. Tác giả ở Hoàng châu có 2 lần năm nhuận.

13- Nhi đồng tận 兒童盡: tất cả nhi đồng.

14- Sở ngữ ngô ca 楚語吳歌: bài ca của miền đất Ngô dùng thổ âm nước Sở. Nguyên Hoàng châu thuộc nước Sở cũ, trẻ con đều biết hát ca bằng tiếng nước Sở.

15- Xã tửu 社酒: rượu tế thần vào mùa xuân và mùa thu. Trong bài này, chữ xã tửu phiếm chỉ rượu.

16- Lão Đông Pha 老東坡: chỉ tác giả.

17- Vân hà 雲何 hay vân hà 云何: làm sao, làm thế nào, như thế nào, nói cái gì.

18- Để sự 底事 = hà sự 何事: việc gì, = thử sự 此事: việc này.

19- Toa (thoa) 梭: con thoi trong khung cửi dệt vải.

20- Thu phong lạc thủy 秋風洛水: mùa thu ở sông Lạc thủy, Sự tích người Trương Hàn 張翰 đời Tây Tấn 西晉, làm quan ở Lạc Dương 洛陽. Một hôm khi gió thu nổi lên, nghĩ tới món ăn ở quê cũ là canh rau thuần 蓴 và cá lô 鱸魚 thái nhỏ. Ông bèn từ quan về quê quy ẩn. Thành ngữ “Thu phong lạc thủy” muốn nói lên cái chí về quê ẩn dật.

Cũng có người nói sông Lạc thủy thuộc vùng Nhữ châu, nhiệm sở mới của tác giả vì vậy chữ thu phong lạc thủy có ý chỉ cuộc đời tương lai sau khi rời Hoàng châu.

21- Nhu kha 柔柯: cành nhỏ, chỉ nhánh liễu. Mạc tiễn nhu kha 莫翦柔柯: chớ cắt cành mềm, ý nói hãy quý trọng tình bạn.

22- Giang nam phụ lão 江南父老: người già ở Giang nam, ám chỉ lân cư của tác giả.

23- Sái 曬: phơi.

24- Ngư toa (thoa) 漁蓑: áo tơi của dân chài.

 

Dịch Nghĩa

Ghi chú của Tác giả: năm Nguyên Phong thứ 7, ngày mùng 1 tháng 4, tôi sắp bỏ Hoàng châu, dời đến Nhữ châu. Lúc ly biệt lưu lại “tuyết đường” cho dăm vị xóm giềng quân tử. Vừa lúc Trọng Lãm từ Giang Đông đến tiễn biệt. Bèn làm bài từ để lại.

 

Hãy về ngay,

Mình về chỗ nào,

Cố hương ở vùng núi Mân, núi Nga Mi xa ngàn dặm.

Đã quá nửa đời người,

Những ngày khổ về sau không nhiều.

Sống ở Hoàng châu trải qua 2 lần năm nhuận,

Các trẻ nhỏ đều hát ca bằng ngôn ngữ nước Sở.

Bạn bè trong vùng núi,

Làm tiệc rượu thịt gà thịt heo (tiễn đưa),

Khuyên nhủ tôi.

 

Nói gì nữa đây,

Đối với lần đi này.

Những việc trong đời,

Qua lại như con thoi trên khung cửi.

Chờ đợi (được) nhìn (năm tháng) nhàn hạ.

Xem sóng trong lành trên sông Lạc thủy dưới làn gió thu.

Tại những gốc liễu trước nhà (mà tôi đã trồng), (dặn dò bằng hữu)

Nên nhớ đến tôi, xin chớ chặt những cành mềm (chớ quên tình bằng hữu).

Còn dặn dò thêm,

Các vị phụ lão ở Giang Nam (tức các vị lân cư ở Hoàng Châu),

(Hãy) thường giúp phơi áo tơi của ngư dân.

(Tác giả tỏ ý lưu luyến Hoàng châu).

 

Phỏng Dịch

1 Mãn Đình Phương - Lời Giã Từ

 

Thôi hãy về ngay,

Mình về đâu đó,

Vạn dặm quê ở Mân Nga.

Trăm năm già nửa,

Ngày bớt khổ không xa.

Năm nhuận hai lần chốn ấy,

Đám con trẻ, hát khúc ngô ca.

Bạn trong núi,

Gà heo rượu quý,

Khuyên nhủ lão Đông Pha.

 

Sao mà,

Đi thế ấy,

Đời người tâm sự,

Khung cửi lại qua.

Ngóng xem nhàn,

Gió về Lạc thủy thu ba.

Trước nhà dăm cây liễu nhỏ,

Chớ cắt nhánh, hãy nhớ về ta.

Còn thêm nữa,

Xóm giềng phụ lão,

Phơi áo chống mưa sa.

 

2 Lời Giã Từ

 

Hãy về ngay nhé, chốn nào đây?

Quê cũ Mân Nga ngàn dặm đầy.

Đã quá nửa đời người vất vả,

Không còn khổ ải mai sau này.

 

Trải hai năm nhuận chốn Hoàng Châu,

Đàn trẻ đất Ngô hát Sở dao.

Bạn bè trong núi đãi cơm rượu,

Khuyên nhủ Đông Pha tình cảm sâu.

 

Còn nói gì đây, đi nữa rồi,

Con thoi khung cửi việc trên đời.

Mong đợi thanh nhàn sông Lạc thủy,

Gió thu gợn sóng ngắm mây trời.

 

Gốc liễu trước nhà, xin dặn lời,

Cành mềm chớ chặt, nhớ về tôi.

Xóm giềng phụ lão cũng nên nhớ,

Giúp đỡ ngư dân phơi áo tơi. 

HHD 02-2021