Giảm Tự Mộc Lan Hoa - Chu Đôn Nho

減字木蘭花 - 朱敦儒  Giảm Tự Mộc Lan Hoa – Chu Đôn Nho

 

劉郎已老，                 Lưu lang dĩ lão,

不管桃花依舊笑。     Bất quản đào hoa y cựu tiếu.

要聽琵琶，                 Yếu thính tỳ bà,

重院鶯啼覓謝家。     Trùng viện oanh đề mịch Tạ gia.

 

曲終人醉，                 Khúc chung nhân túy,

多似潯陽江上淚。     Đa tự Tầm Dương giang thượng lệ.

萬里東風，                 Vạn lý đông phong,

國破山河落照紅。     Quốc phá sơn hà lạc chiếu hồng.

 

Chú Thích

1- Giảm tự mộc lan hoa 減字木蘭花: tên từ bài, gồm 44 chữ, đoạn trước và đoạn sau đều có 2 trắc vận và 2 bằng vận. Cách luật:

 

X B X T trắc vận

X T X B B T T vận

X T B B bằng vận

X T B B X T B vận

 

X B X T đổi trắc vận

X T X B B T T vận

X T B B đổi bằng vận

X T B B X T B vận

B: bình thanh; T: trắc thanh; X: bất luận; vận: vần 

2- Lưu lang 劉郎: tức Lưu Vũ Tích 劉禹錫, thi nhân đời Đường. Tác giả tự xưng.

3- Đào hoa y cựu tiếu 桃花依舊笑: mượn câu thơ của Thôi Hộ 崔護 tong bài “Đề đô thành nam trang 題都城南莊”: Đào hoa y cự tiếu đông phong 桃花依舊笑東風.

4- Trùng viện 重院 = thâm viện 深院: nhà kín cổng cao tường.

5- Tạ gia 謝家: trong bài này, ám chỉ nơi ở cuả kỹ nữ, theo câu chuyện nàng kỹ nữ tài danh Tạ Thu Nương 謝秋娘 là thiếp của quan thái úy Đường Triều Lý Đức Dụ 李德裕. Sau khi Tạ Thu Nương mất, Lý Đức Dụ làm bài từ “Tạ Thu Nương” (sau đổi tên thành “Ức Giang nam) để tưởng nhớ nàng. Ngoài ra chữ “Tạ gia” cũng ám chỉ nơi ở của thiếu nữ nhà khuê các theo sự tích bà Tạ Đạo Uẩn 謝道韞 đời Đông Tấn 東晉, con nhà quyền quý, là thi văn sĩ tài danh thời bấy giờ.

6- Khúc chung 曲終: khúc đàn đã xong.

7- Đa tự 多似: đa phần giống như.

8- Tầm Dương 潯陽: khúc sông Trường giang đi qua tỉnh Giang tây 江西, TH. Tầm Dương giang thượng lệ: 潯陽江上淚: Mượn ý câu chuyện của Bạch Cư Dị 白居易 kể trong bài “Tỳ Bà hành 琵琶行”.  Bạch Cư Dị đã khóc sướt mướt sau khi nghe người kỹ nữ gẩy khúc đàn tỳ bà trên sông Tầm Dương. Chu Đôn Nho cũng rơi lệ thương tâm sau khi nghe người kỹ nữ gẩy đàn tỳ bà, giống như Bạch Cư Dị vậy.

9- Đông phong 東風: gió xuân.

10- Quốc phá sơn hà 國破山河: mượn câu thơ của Đỗ Phủ 杜甫trong bài “Xuân vọng 春望”:

 

“國破山河在，Quốc phá sơn hà tại, Nước mất nhưng sông núi vẫn còn,

“城春草木深。Thành xuân thảo mộc thâm. Ngày xuân trong thành cỏ mọc đầy.

 

11- Lạc chiếu 落照 = lạc nhật 落日: ngày tàn. Quốc phá sơn hà lạc chiếu hồng 國破山河落照紅: nhìn ánh tà dương chiếu trên giang sơn sau khi nước nhà bị mất vào tay quân thù mà tấc lòng thương cảm.

 

Dịch Nghĩa

Lưu lang này đã già rồi,

Không có hứng thú với cảnh đẹp trăng hoa.

Chỉ muốn nghe tiếng đàn tỳ bà.

Vì vậy tôi đi qua trùng viện để tìm kỹ nữ (đàn cho tôi nghe).

 

Khúc đàn hết, (tình tự của) tôi say sưa.

Đa phần giống như Bạch Cư Dị, nghe xong đàn rơi nước mắt.

(Trước mắt) Gió xuân trên vạn dặm (như xưa),

(Nhưng) Nhìn cảnh ngày tàn trên non sông khi nước mất nhà tan mà thương tâm.

 

Phỏng Dịch

1 Giảm Tự Mộc Lan Hoa – Nghe Đàn Tỳ Bà

 

Chàng Lưu già cỗi,

Chẳng kể hoa đào cười mấy nỗi.

Muốn hưởng tỳ bà,

Oanh hót nhà sâu kiếm Tạ gia.

 

Khúc tàn người khóc,

Rất giống sông Tầm Dương nước mắt. 

Vạn dặm gió đông,

Quốc phá sơn hà nắng chiếu hồng.

 

2 Nghe Đàn Tỳ Bà

 

Chàng Lưu nay đã già rồi,

Kể chi đào cũ còn cười xuân qua.

Muốn nghe đàn gẩy tỳ bà,

Nhà sâu oanh hót Tạ gia mơ màng.

 

Người say khúc hết chứa chan,

Tầm Dương sông nước lệ tràn gió đông.

Sơn hà quốc phá gia vong,

Tà dương tàn chiếu cõi lòng xót xa.

 

HHD 09-2021

 

Bản Dịch của Lộc Bắc

 

Giảm Tự Mộc Lan Hoa 

1-

Lưu lang già khú

Chẳng hứng hoa đào năm cũ

Thích nghe tỳ bà

Kiếm nhà Tạ, trùng viện oanh ca

 

Người say, đàn hết

Giống trên sông Tầm Dương, nước mắt

Vạn dặm gió đông

Nước mất giang sơn nhạt ánh hồng

 

2- Tiếng đàn tỳ bà

Lưu lang giờ tuổi đã già

Đâu còn hứng thú đào hoa thuở nào

Tỳ bà khúc nhạc thanh tao.

Kiếm nơi trùng viện oanh trao tiếng lòng

 

Người say cùng lúc đàn xong

Giống như mắt lệ trên sông thi hào

Gió xuân vạn dặm lao xao

Nhà tan nước mất dạt dào tiếc thường

 

Lộc Bắc

Sept24