Xuân Tiêu Lữ Thứ - Nguyễn Du

春宵旅次 - 阮攸    Xuân Tiêu Lữ Thứ  - Nguyễn Du

 

蕭蕭蓬鬢老風塵，Tiêu tiêu bồng mấn lão phong trần,

暗裡偏驚物候新。Ám lý thiên kinh vật hậu tân. 

池草未闌千里夢， Trì thảo vị lan thiên lý mộng,

庭梅已換一年春。 Đình mai dĩ hoán nhất niên xuân.

英雄心事荒馳騁， Anh hùng tâm sự hoang trì sính,

名利營場累笑顰。 Danh lợi doanh trường lụy tiếu tần.

人自蕭條春自好， Nhân tự tiêu điều xuân tự hảo,

團城城下一沾巾。 Đoàn Thành thành hạ nhất triêm cân.

 

Chú Thích

1- Lữ thứ  旅次 =  Đi xa, tạm dừng chân hay ngụ qua đêm ở nơi nào đó

2- Tiêu tiêu 蕭蕭 = có  nhiều nghĩa : 1.Hình dung âm thanh như tiếng ngựa hí, tiếng gió thổi…; 2.Tiêu điều; 3.Lạnh lẽo; 4.Lơ thơ, lưa thưa ví dụ như: Bạch phát tiêu tiêu kim dĩ lão  白髮萧萧今已老 =  tóc bạc lơ thơ nay đã gìa rồi; 5.Giản lậu; 6.Tiêu sái.)

3- Bồng mấn  蓬鬢 = tóc rối bời như cỏ bồng

4- Ám lý 暗裡 = âm thầm trong lòng, in one's heart; Thiên 偏 = cách ngoại 格外 = đặc biệt especially,extreme, particularly, extra; 

5- Vật hậu 物候 = cảnh vật do thời tiết. 
      (Lấy chữ từ câu thơ của  Đỗ Thẩm Ngôn 杜審言 , đời Đường: 
"Độc hữu hoạn du nhân, Thiên kinh vật hậu tân." 
"獨有宦遊人，偏驚物候新." 
   Nghĩa là chỉ có người lìa bỏ quê hương, đi làm quan ở xa mới mẫn cảm trước sự thay đổi cảnh vật do thời tiết mà kinh ngạc, cảm thán. Ý nói nhớ  quê hương, nhớ nhà.

6- Trì thảo mộng  池草夢 = giấc mộng cỏ bờ ao; Vị lan  未闌 = chưa hết

       (Do chuyện Tạ Linh Vận 謝靈運 đời Tấn, làm thơ rất nổi tiếng. Một hôm  ở xa nhà, ông nghĩ mãi 1 câu thơ không ra. Tối nằm mơ thấy người em họ ở quê là Tạ Huệ Liên 謝惠連 . Sáng ra ông nghĩ được 1 câu thơ rất đắc ý: Trì đường sinh xuân thảo  池塘生春草 = Bờ ao sinh ra cỏ mùa xuân. Từ đó có điển tích “Trì thảo mộng” ý  nói  người ở xa quê thì nhớ nhà.)

7- Hoán nhất niên xuân = đổi 1 mùa xuân của năm = chỉ thời gian đi nhanh; Mai = giống hoa nở vào mùa xuân; đìmh mai = cây mai trong sân nhà.
      Giới văn chương ngày xưa thường đặt tên cho một số chữ như: 
*Chữ thảo 草 còn gọi là vương tôn 王孙, 
*Chữ nguyệt 月còn gọi là vọng thư 望舒, 
*Sơn thủy 山水 còn gọi là thanh huy 清暉, 
*Chữ mai 梅 còn gọi là dịch sứ 驛使, 
     (Do điển tích Lục Khải và Phạm Diệp đời Nam Bắc Triều chơi thân với nhau. Lục Khải có làm 1 bài thơ tên là “Tặng Phạm Diệp 贈范曄”:

折梅逢驛使，寄與隴頭人。江南無所有，聊贈一枝春。

Chiếi mai phùng dịch sứ = bẻ cành mai gặp người đưa thư.

Ký dữ Lũng Đầu nhân = gửi cho người ở Lũng Đầu.

Giang Nam vô sở hữu = Giang Nam không có gì cả.

Liêu tặng nhất chi xuân = Tạm tặng 1 cành xuân.

    Từ đó có thành ngữ “Dịch sứ mai hoa 驛使梅花” nói lên sự quan thiết giữa 2 người bạn thân. Dịch sứ có nghĩa là người đưa thư, ngày xưa từ Triều đình sai người đem thư tín công văn đến các địa phương.) 
      (Phải chăng cụ Nguyễn Du muốn dùng câu thơ này để ám chỉ việc cụ đến Lạng Sơn tiếp đón “dịch sứ”, thoáng qua đã được 1 năm?)

8- Hoang 荒  = hoang dã, hoang đường, bỏ như hoang khóa = bỏ học.
9- Trì sính  馳騁 = phi ngựa

(Anh hùng tâm sự hoang trì sính=Phỏng theo câu thơ của Trương Giai Dận (Dẫn) 張佳胤 , đời Minh : 
Anh  hùng tâm sự vô kim cổ 英 雄 心 事 無 今 古= Tâm sự của người anh hùng tử cổ đến nay đều như nhau)

10- Doanh  營: Làm việc điều hành, quản lý như doanh nghiệp, kinh doanh.  
    Chữ doanh còn nhiều nghĩa khác như:1- Chỗ đóng quân, trại lính. 2- một tiểu đoàn bộ binh thời xưa. 3- Kiến thiết như doanh tạo. 4- Chất bổ cho sinh vật như doanh dưỡng 營养 . 5- Cắm trại như lộ doanh露營, lộ doanh trường 露營場 = nơi cắm trại camping area, doanh hỏa 營火= đốt lửa trại…

11- Lũy 累 =  chồng chất, tích tụ; Một âm là lụy = dính dấp tới, liên lụy, phụ đảm.…;

12- Tần 顰 = nhăn mày

13- Đoàn Thành = thành Lạng Sơn.

Dịch Nghĩa

Bài thơ Đêm Xuân Lữ Thứ của Nguyễn Du 

Mái tóc rối lơ thơ phong trần mãi,

Âm thầm kinh ngạc trước thời tiết thay đổi mới.

Ngoài nghìn dặm chưa tan giấc mộng "cỏ bờ ao", 

Cây mai trong sân nhà lại qua một mùa xuân nữa. 

Lòng người anh hùng không còn nghĩ đến chuyện ruổi rong, 

Con đường lo toan việc danh lợi sẽ chồng chất sự cười, nhăn (hoặc là sẽ dính dấp tới sự cười nhăn.)

Người thì tiều tuỵ, xuân vẫn tươi đẹp,

Đứng dưới Đoàn Thành, nước mắt đẫm khăn.

Phỏng Dịch

Đêm Xuân Lữ Thứ

Lơ thơ tóc rối bước phong trần,

Cảnh vật đổi thay lòng cảm than.

Nghìn dặm chưa tan trì thảo mộng,

Một năm đã đổi đình mai xuân.

Anh hùng lòng dạ thôi rong ruổi,

Danh lợi lo toan lụy tấm thân.

Tiều tụy vóc người xuân vẫn đẹp,

Lệ rơi khăn ướt dưới thành Đoàn.

HHD

3/21/2015

Cõi Lạ Đêm Xuân

Phong trần tóc rối sợi lơ thơ

Cảnh vật đổi thay dạ thẫn thờ

Ngàn dậm trông về ao cỏ mướt

Một năm thay đổi gốc xuân mơ

Anh hùng rũ bỏ thôi rong ruổi

Danh lợi lo toan kiếp vật vờ

Tiều tụy hình hài, xuân vẫn đẹp

Thành Đoàn khăn đẫm lệ như mưa

Lộc Bắc Mar2015

Xuân Lữ Thứ

Tóc rối bước phong trần

Cảnh đời, dạ bâng khuâng

Xa xôi, còn ôm mộng

Mai nhà nở thêm xuân

Anh hùng lòng ngán ngẩm

Danh lợi thêm hại thân

Người buồn xuân vẫn đẹp

Nhìn hoa nước mắt tràn

Lê Thị Bạch Nga Avril2015

Xuân  tiêu lữ  thứ

Lơ thơ tóc rối trải phong trần

Hoa cỏ thay  màu lại đến xưân

Nhớ nhà mộng cỏ bên ao mọc

Thương bạn cành mai gởi cố nhân

Gác chuyện  ngựa phi ngoài hoang dã

Đoạn trường tươi héo mặc cho thân

Tiều tụy hình dung xuân chẳng biết

Đoàn thành  lệ ướt thấm vào khăn

          

             Thanh Lam (11-04-15)