Sương Diệp Phi - Ngô Văn Anh

霜葉飛 - 吳文英  Sương Diệp Phi – Ngô Văn Anh

重九 Trùng Cửu

 

斷煙離緒。                 Đoạn yên ly tự.

關心事，                      Quan tâm sự,

斜陽紅隱霜樹。         Tà dương hồng ẩn sương thụ.

半壺秋水薦黃花，     Bán hồ thu thủy tiến hoàng hoa,

香噀西風雨。             Hương tốn tây phong vũ.

縱玉勒、輕飛迅羽，Túng ngọc lặc, khinh phi tấn vũ,

淒涼誰吊荒台古？     Thê lương thùy điếu hoang đài cổ?

記醉踏南屏，             Ký túy đạp Nam Bình,

彩扇咽、寒蟬倦夢，Thải phiến yết, hàn thiền quyện mộng,

不知蠻素。                 Bất tri Man Tố.

 

聊對舊節傳杯，         Liêu đối cựu tiết truyền bôi,

塵箋蠹管，                 Trần tiên đố quản,

斷闋經歲慵賦。         Đoạn khuyết kinh tuế dung phú.

小蟾斜影轉東籬，     Tiểu thiềm tà ảnh chuyển đông ly,

夜冷殘蛩語。             Dạ lãnh tàn cùng ngữ.

早白髮、緣愁萬縷。Tảo bạch phát, duyên sầu vạn lũ.

驚飆從卷烏紗去。     Kinh tiêu túng quyển ô sa khứ.

漫細將、茱萸看，     Mạn tế tương, thù du khán,

但約明年，                 Đãn ước minh niên,

翠微高處。                 Thúy vi cao xứ.

 

Chú Thích

1- Sương Diệp Phi 霜葉飛: tên từ bài, tên khác là “Đấu thiền quyên 鬭嬋娟”, sáng tác của Chu Bang Ngạn 周邦彥. Bài từ này có 111 chữ. Đoạn trước có 10 câu và 6 trắc vận. Đoạn sau có 10 câu và 5 trắc vận. Cách luật:

 

X B B T vận

B B T cú

B B B T B T vận

T B X T T B B cú

X T B B T vận

T X T, B B T T vận

X B B T B B T vận

T T T B B cú

T T T, B B T T cú

X T B T vận

 

X T X T B B cú

X B X T cú

T X B X B T vận

T B X T T B B cú

T T B B T vận

T T T, B B T T vận

B B X T B B T vận

T T X, B B T cú

X T B B cú

T B B T vận

 

B: bình thanh; T: trắc thanh; X: bất luận; cú: hết câu; vận: vần

 

2- Đoạn 斷 = đoạn tục 斷續: dứt rồi lại nối, không liên tục.

3- Ly tự 離緒 = ly sầu biệt tự 離愁別緒: buồn vì ly biệt.

4- Quan 關 = quan thiết 關切: quan tâm tới.

5- Tiến 薦 = tiến 搢 = sáp 插: cắm, cài. Hoàng hoa 黃花: hoa cúc vàng.

6- Tây phong 西風: gió thu.

7- Tốn 噀: ngậm trong mồm mà phun ra. Hương tốn 香噀: phun ra mùi thơm.

8- Ngọc lặc 玉勒: cái dàm cột vào mõm ngựa bằng ngọc hoặc là cương ngựa bằng ngọc, mượn để chỉ ngựa.  

9- Tấn vũ 迅羽: con chim bay nhanh, ám chỉ ngựa phi nhanh như chim.

10- Hoang đài 荒台: tức Hý mã đài 戲馬台 ở Từ Châu 徐州 nơi Hạng Vũ 項羽 từng duyệt binh khi xưa.

11- Đạp 踏: bước đi, dẫm đạp. 

12- Nam Bình 南屏: tức Nam Bình sơn 南屏山 ở Hàng Châu 杭州 là một trong những thắng cảnh ở vùng Tây Hồ.

13- Thải phiến 彩扇: cái quạt mầu của ca nữ, mượn chỉ ca nữ.

14- Yết 咽 (còn đọc là ế): nghẹn ngào.

15- Hàn thiền 寒蟬: ve sầu.

16- Man Tố 蠻素: Bạch Cư Dị có 2 người thiếp giỏi ca vũ là Tiểu Man 小蠻 và Phàn Tố 樊素. Tác giả ám chỉ người thiếp ca nữ yêu quý của chính tác giả.

17- Liêu 聊: hãy, bèn, tạm hãy.

18- Cựu tiết 舊節 = 舊重陽節 cựu trùng dương tiết: tiết trùng dương xưa.

19- Truyền bôi 傳杯: đưa ly rượu mời mọc trong lúc yến tiệc.

20- Trần tiên 塵箋: chồng giấy, thơ phủ đầy bụi.

21- Đố quản 蠹管: cái quản bút bị mọt (vì lâu không dùng đến).

22- Đoạn khuyết 斷闋: bài từ chưa viết xong.

23- Kinh tuế 經歲: trải qua 1 năm hay nhiều năm.

24- Tiểu thiềm 小蟾: mặt trăng khuyết.

25- Đông ly 東籬: Lấy chữ trong bài thơ “Ẩm tửu thi 飲酒詩” kỳ 5 của Đào Uyên Minh 陶淵明 đời Tấn晉:

 

“採菊 東籬 下，Thái cúc đông ly hạ, Hái hoa cúc ở hàng rào phía đông,

“悠然見南山。  Du nhiên khán Nam sơn. Bỗng nhiên thấy Nam sơn.

Người sau dùng chữ “Đông ly” để chỉ vườn hoa cúc vàng.

 

26- Tàn cùng ngữ 殘蛩語: tiếng dế mèn kêu nghe buồn thảm.

27- Duyên sầu vạn lũ 緣愁萬縷: nhân vì buồn rầu vạn mối.

28- Kinh tiêu 驚飆: gió nổi lên bất ngờ. Túng 從=túng 縱: tung ra.

29- Ô sa 烏紗 = ô sa mạo 烏紗帽: cái mũ bằng lụa đen của tân khách đội khi tham gia yến tiệc. Theo điển tích “Mạnh Gia lạc mạo 孟嘉落帽”, ông Mạnh Gia đời Tấn 晉, bị gió thổi rơi mũ nhưng vẫn giữ phong độ bình tĩnh ứng đối khiến mọi người nể phục.  Về sau ngưòi ta dùng điển tích này để chỉ người có khí độ khoan hoằng, tiêu sái nho nhã.

 

Phải chăng tác giả mượn ý câu thơ của Đỗ Phủ trong bài “Cửu nhật Lam Điền Thôi thị trang 九日藍田崔氏莊” để nói lên tâm sự mình:

 

“羞將短髮還吹帽，Tu tương đoản phát hoàn xuy mạo,

“笑倩旁人為正冠。Tiếu thính (sai) bàng nhân vi chỉnh quan.

“Cái xấu hổ là tóc mình đã hói ngắn lại bị gió thổi lệch mũ,

“Cười và nhờ người xung quanh sửa lại hộ.”

 

Các nhà phê bình văn học cho rằng với câu thơ này, Đỗ Phủ đã “Cưỡng nhan hoa tiếu” mà trong lòng bi thương.

 

30- Mạn 漫: không bị hạn chế hay câu thúc, tùy ý. Tế 細= tử tế 仔細: kỹ lưỡng.

31- Thù du 茱萸: cây thù du. Tập tục ngắm hoa thù du hay cắm hoa thù du trong tiết Trùng dương. Tác giả mượn ý câu thơ trong bài “Cửu nhật Lam Điền Thôi thị trang 九日藍田崔氏莊 (Ngày trùng cửu ở nhà họ Thôi tại huyện Lam Điền)” của Đỗ Phủ 杜甫:

 

“明年此會知誰健？Minh niên thử hội tri thùy kiện?

“醉把茱萸仔细看。Túy bả thù du tử tế khan.”

“Đến hội này sang năm biết ai còn khỏe mạnh?

“Hãy say sưa ngắm nghía kỹ lưỡng hoa thù du.”

 

32- Thúy vi 翠微: mầu xanh thắm của núi non, ám chỉ núi non.

 

Dịch Nghĩa

Tiết Trùng cửu.

 

(Nhìn) mây khói, lòng buồn vì ly biệt.

Liên quan đến dòng tâm sự,

Ánh hồng tà dương ẩn sau rặng cây trong màn sương.

Đổ nước mùa thu vào đến nửa bình, cắm vào hoa cúc vàng,

Trong mưa gió mùa thu, hơi thơm tỏa ra.

Trong thời tiết thê lương như thế này, ai còn phóng ngựa như bay

Đến tưởng niệm đài cổ hoang vắng.

Nhớ lại năm xưa (cùng nàng) say sưa cùng lên chơi Nam Bình sơn,

Nàng múa quạt và hát nghẹn ngào, hòa với tiếng ve sầu, quyện tôi vào giấc mộng.

(Khi tỉnh lại thì đã) không biết (tông tích) của nàng.

 

(Hôm nay lại đến tiết Trùng dương) hãy tạm như tiết Trùng dương xưa truyền nhau chén rượu,

(Mặc cho) bụi phủ giấy sách, mọt đục quản bút,

Bài từ dở dang qua năm vẫn lười không viết tiếp.

Vầng trăng khuyết đã chuyển chiếu trên vườn hoa cúc,

Đêm khuya lạnh lẽo, tiếng dế mèn nghe buồn thảm.

Mái tóc đã bạc, chỉ vì nỗi sầu vạn mối.

(Mặc cho) cuồng phong thổi bay cái mũ lụa đen.

Hãy cứ say sưa ngắm nghía kỹ lưỡng hoa thù du,

Chỉ ước nguyện sang năm,

Lại (có thể) tới chơi chỗ núi cao xanh tươi.

 

Phỏng Dịch

 

1 Sương Diệp Phi – Trùng Cửu

 

Khói buồn tư lự.

Vì tâm sự,

Tà dương lấp ló cây vụ.

Nửa bình thu thủy cắm hoa vàng,

Mưa gió thu hương tỏa.

Phóng ngựa quý, như bay cánh vỗ.

Thê lương ai cúng đài hoang cổ.

Nhớ lúc đến Nam Bình,

Múa quạt nghẹn, ve sầu cuốn mộng,

Không thấy người nữ.

 

Hãy giống cựu tiết chuyền ly,

Giấy dơ bút mọt,

Năm tháng lười viết dang dở.

Bóng tà trăng khuyết chuyển vườn đông,

Đêm lạnh trùng than thở.

Sớm tóc bạc, vì sầu vạn mớ.

Cuồng phong bỗng thổi bay làn mũ.

Hãy kỹ càng, Đem hoa ngắm,

Chỉ ước sang năm,

Núi non cao xứ.

 

2 Trùng Cửu

 

Ngước trông mây khói ngập ngừng,

Vương dòng tâm sự nỗi lòng biệt ly.

Ánh hồng ẩn hiện chiều đi,

Sương thu man mác lâm ly cây cành.

 

Nước mùa thu rót nửa bình,

Cắm chùm hoa cúc hương tình gió tây.

Thê lương quang cảnh đó đây,

Ai còn phi ngựa như bay tế đài.

 

Nam Bình từng trải núi này,

Quạt hoa múa hát mê say nghẹn ngào.

Tiếng ve mộng ảo xôn xao,

Không hay nàng đã phương nào phiêu du.

 

Hôm nay lại đến tiết thu,

Gượng truyền chén rượu mặc dù hận xưa.

Mặc cho giấy phủ bụi mờ,

Mặc cho con mọt đục trơ bút cằn.

 

Bài từ đang viết dở dang,

Kinh niên lười biếng không màng văn chương.

Trăng khuya vừa chuyển góc vườn,

Đêm về lạnh lẽo khóc thương dế mèn.

 

Sớm bạc đầu, sầu căn duyên,

Lo chi gió thổi mũ nghiêng lệch đầu.

Thù du ngắm kỹ sắc mầu,

Sang năm nguyện viếng núi cao xanh ngàn.

 

HHD 12-2022